Günümüzün hızla değişen ekonomik ve teknolojik ortamında, ileri teknoloji alanında faaliyet gösteren start-up’lar, küresel rekabetin en ön saflarında yer almaktadır. Bu şirketler, yenilikçi ürün ve hizmetleriyle ekonomiye dinamizm kazandırırken, aynı zamanda yeni iş imkanları yaratmakta ve ulusal rekabet gücünü artırmaktadır. Ancak, bu yüksek potansiyelli şirketlerin gelişimini desteklemek ve sürdürülebilir bir büyüme sağlamak için gereken finansal kaynaklara her zaman kolayca erişimleri mümkün olmamaktadır. Yüksek riskli yatırımlar gerektiren Ar-Ge çalışmaları, pazarlama faaliyetleri ve uzman personel istihdamı gibi maliyetler, birçok start-up’ı ciddi zorluklarla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu noktada, devletlerin ileri teknoloji start-up’larına özel hibeler sunması, hem ekonomik büyüme hem de teknolojik gelişme açısından büyük önem taşımaktadır.
Dünya genelinde, devlet destekli hibelerin start-up’lar üzerindeki olumlu etkisi sayısız çalışmayla kanıtlanmıştır. Örneğin, İsrail’in ileri teknoloji sektörüne yaptığı yatırımların, ülkenin küresel bir teknoloji merkezi haline gelmesinde büyük rol oynadığı bilinmektedir. ABD’de ise, özellikle Silikon Vadisi’ndeki start-up’ların gelişimi, federal ve eyalet düzeyinde sunulan hibeler ve vergi indirimleri sayesinde ivme kazanmıştır. Birleşmiş Milletler verilerine göre, devlet destekli inovasyon programları, katılımcı start-up’ların başarısızlık oranını %15’e kadar düşürebilmektedir. Bu da, devlet hibelerinin risk azaltma ve sürdürülebilirlik sağlama açısından ne kadar etkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca, Avrupa Birliği’nin Horizon Europe programı gibi büyük ölçekli girişimler, ileri teknoloji alanındaki start-up’lara milyarlarca Euro’luk fon sağlamaktadır ve bu fonlar, yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve ticarileştirilmesi için kritik öneme sahiptir.
Ancak, devlet hibelerinin etkili bir şekilde kullanılabilmesi için, şeffaflık, hesap verebilirlik ve adil bir dağıtım mekanizmasının oluşturulması şarttır. Hibelerin sadece yüksek potansiyelli start-up’lara değil, aynı zamanda çeşitlilik ve kapsayıcılık ilkelerine uygun olarak, farklı sektörlerdeki ve coğrafi bölgelerdeki start-up’lara ulaşması önemlidir. Ayrıca, hibelerin sadece finansal destek sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda start-up’lara mentorluk, danışmanlık ve ağ kurma imkanları sunması da büyümelerini hızlandıracaktır. Bu çalışmada, ileri teknoloji start-up’larına özel devlet hibelerinin nasıl daha etkili bir şekilde kullanılabileceği, mevcut uygulamaların değerlendirilmesi ve geleceğe yönelik öneriler sunularak detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
Hibelerin Kapsamı ve Miktarı
Türkiye’de ileri teknoloji start-up’larına yönelik devlet hibeleri, genellikle Ar-Ge çalışmaları, inovasyon projeleri ve teknoloji transferi gibi alanları kapsamaktadır. Bu hibeler, şirketlerin ürün geliştirme, pazarlama, uluslararasılaşma ve insan kaynağı gibi çeşitli faaliyetlerini desteklemek amacıyla sunulmaktadır. Desteklenen sektörler arasında yapay zekâ, biyoteknoloji, uzay teknolojileri, yenilenebilir enerji ve fintech gibi yüksek büyüme potansiyeline sahip alanlar öne çıkmaktadır.
Hibelerin miktarı, projenin kapsamı, bütçesi ve beklentileri doğrultusunda değişiklik göstermektedir. Küçük ölçekli bir Ar-Ge projesi için birkaç on bin TL’lik bir destek alınabilirken, büyük ölçekli ve uluslararası iş birliği içeren bir proje için milyon TL’ler mertebesinde hibeler sağlanabilmektedir. Örneğin, TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu) tarafından verilen 1512 – Teknoloji Geliştirme Projeleri Destek Programı kapsamında, projelerin toplam maliyetinin %75’ine kadar destek sağlanabilmektedir. Bu destek miktarı projenin başarısı ve inovasyon düzeyi gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bazı programlar ise geri ödemesiz hibe şeklinde destek sunarken, bazıları ise belirli bir süre sonunda geri ödeme koşuluyla kredi veya faizsiz kredi şeklinde destek sağlamaktadır.
KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) de start-up’lara yönelik çeşitli hibe ve destek programları sunmaktadır. Bu programlar, iş planı geliştirme, pazar araştırması, danışmanlık hizmetleri ve eğitim gibi konularda destek sağlamaktadır. KOSGEB destekleri genellikle daha küçük miktarlarda olsa da, start-up’ların erken aşamalarında önemli bir ivme kazandırmaktadır. Örneğin, KOSGEB’in Yeni Girişimci Destek Programı kapsamında, yeni girişimcilere 50.000 TL’ye kadar geri ödemesiz hibe sağlanabilmektedir. Ancak bu miktar, girişimin türü, projenin ölçeği ve iş planının kalitesi gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Hibelerin dağılımı genellikle rekabetçi bir süreç yoluyla gerçekleştirilmektedir. Başvuran start-up’lar, projelerinin teknik ve ekonomik fizibilitesini, inovasyon potansiyelini ve pazar payını gösteren detaylı bir teklif sunmak zorundadır. Değerlendirme sürecinde, uzman jüriler tarafından projenin bilimsel ve teknolojik kalitesi, pazar potansiyeli, mali planlama ve ekip yetkinlikleri gibi kriterlere göre puanlama gerçekleştirilir. Başarı oranı, programın popülaritesine ve başvuru sayısına bağlı olarak değişmektedir, ancak genellikle yüksek rekabet ortamı nedeniyle düşük kalmaktadır. Bu nedenle, start-up’ların başarılı bir hibe başvurusu için detaylı bir çalışma ve güçlü bir proje önerisi hazırlaması gerekmektedir.
Sonuç olarak, ileri teknoloji start-up’larına yönelik devlet hibeleri, ülke ekonomisine önemli bir katkı sağlamakta ve inovasyon ekosisteminin gelişimini desteklemektedir. Ancak, hibelerin miktarı ve kapsamı, programın türü ve projenin özelliklerine göre değişkenlik göstermektedir. Start-up’ların, uygun hibeleri araştırmak ve başvuru süreçlerini dikkatlice takip etmek, başarı şanslarını artırmak için önemlidir.
İleri Teknoloji Start-up’larına Özel Devlet Hibeleri: Başvuru Şartları ve Süreci
Türkiye’de ileri teknoloji alanında faaliyet gösteren start-up’lar için devlet tarafından sağlanan hibeler, şirketlerin büyüme ve gelişmelerine önemli katkı sağlamaktadır. Ancak bu hibelere erişim, belirli başvuru şartlarını ve karmaşık bir süreç gerektirir. Bu bölümde, başvuru şartlarını detaylı olarak ele alarak, başarılı bir başvuru için izlenmesi gereken adımları açıklayacağız.
Öncelikle, hibelere başvurmak için şirketinizin teknoloji tabanlı olması ve belirli sektörlerde faaliyet göstermesi gerekir. Örneğin, yapay zeka, biyoteknoloji, uzay teknolojileri, yenilenebilir enerji gibi alanlarda faaliyet gösteren start-up’lar öncelikli olarak değerlendirilebilir. Bu durum, devlet politikalarının stratejik teknolojilere odaklanmasını ve bu alanlardaki inovasyonu teşvik etmeyi amaçlamaktadır. 2023 verilerine göre, yapay zeka alanındaki start-up’lara verilen hibelerin toplam hibelerin %40’ını oluşturduğu gözlemlenmiştir.
Başvuru şartları arasında, şirketin kuruluş tarihi, çalışan sayısı, finansal durum ve patent/fikri mülkiyet hakları gibi kriterler yer alabilir. Örneğin, şirketin en az 1 yıl önce kurulmuş olması, belirli bir sayıda çalışanı istihdam etmesi ve sağlam bir mali tabloya sahip olması istenebilir. Ayrıca, şirketin geliştirdiği teknolojinin patentlenmiş olması veya patent alma süreci içerisinde olması büyük bir avantaj sağlayabilir. Bu kriterler, devletin sürdürülebilir ve yenilikçi projeleri destekleme hedefini yansıtmaktadır.
Başvuru süreci genellikle online bir platform üzerinden gerçekleştirilir. Başvuru formunun eksiksiz ve doğru bir şekilde doldurulması büyük önem taşır. Formda, şirketin faaliyet alanı, teknolojik yenilik, finansal planlama, iş planı ve ekip tanıtımı gibi bilgiler detaylı bir şekilde sunulmalıdır. Ayrıca, desteklenen projenin sosyal ve ekonomik etkileri de vurgulanmalıdır. Başvuru dosyasına eklenmesi gereken belgeler arasında, şirketin ticari sicil kaydı, vergi levhası, banka hesap bilgileri ve varsa patent belgeleri yer alır.
Başvurular, uzman bir ekip tarafından değerlendirilir. Değerlendirme sürecinde, projenin yenilikçiliği, pazar potansiyeli, finansal sürdürülebilirliği ve ekibin deneyimi gibi faktörler dikkate alınır. Başarılı başvurular, belirli bir süreçten sonra hibenin onaylanması ve ödeme aşaması ile sonuçlanır. Başvuru reddedilmesi durumunda, nedenleri detaylı bir şekilde açıklanır ve başvuru sahiplerine iyileştirme önerileri sunulabilir. Bu durum, start-up’ların gelecekteki başvurularını daha başarılı hale getirmelerine yardımcı olur. Başvuru kılavuzunu dikkatlice incelemek ve tüm şartları yerine getirmek, başarılı bir başvuru için olmazsa olmazdır.
Sonuç olarak, devlet hibelerine erişim, ileri teknoloji start-up’ları için önemli bir fırsattır. Ancak, belirtilen şartları karşılamak ve karmaşık başvuru sürecini başarıyla tamamlamak gerekmektedir. Ayrıntılı bir iş planı, güçlü bir teknoloji ve deneyimli bir ekip, başarılı bir başvuru için en önemli faktörler arasındadır.
Desteklenen Teknoloji Alanları
İleri teknoloji start-up’larına yönelik devlet hibeleri, ülke ekonomisinin inovasyon ve teknolojik gelişime ivme kazandırması amacıyla belirli sektörlere odaklanmaktadır. Bu hibeler, geleceğin teknolojilerini şekillendirecek ve küresel rekabette öne çıkılmasını sağlayacak alanlardaki girişimcileri desteklemeyi hedefler. Desteklenen alanlar, genellikle ülkenin stratejik önceliklerine ve küresel trendlere göre belirlenir. Örneğin, sürdürülebilir enerji, yapay zekâ ve biyoteknoloji gibi alanlar birçok ülkenin öncelikli destek alanları arasında yer almaktadır.
Yapay zekâ (AI), desteklenen en önemli teknolojik alanlardan biridir. AI tabanlı çözümler, sağlık, finans, ulaşım ve imalat gibi birçok sektörde devrim yaratma potansiyeline sahiptir. Örneğin, tıbbi görüntülemede AI kullanımı, hastalıkların daha erken teşhis edilmesine ve daha etkili tedavi yöntemlerinin geliştirilmesine olanak tanır. ABD’nin 2022 yılında AI araştırmalarına ayırdığı fonların %20’sinin start-up’lara tahsis edildiği tahmin edilmektedir. Bu durum, AI alanındaki girişimlerin ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir.
Sürdürülebilir enerji alanındaki start-up’lar da önemli ölçüde destek görmektedir. İklim değişikliğiyle mücadele ve enerji bağımsızlığını sağlama çabaları, yenilenebilir enerji kaynakları (güneş, rüzgar, jeotermal) ve enerji verimliliği teknolojilerine yatırımı artırmaktadır. Örneğin, Avrupa Birliği, 2030 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen enerji payını %55‘e çıkarma hedefiyle, bu alandaki girişimlere önemli miktarda fon sağlamaktadır. Bu fonlar, yeni enerji depolama sistemlerinin geliştirilmesi, güneş panellerinin verimliliğinin artırılması ve akıllı şebekelerin kurulması gibi projeleri desteklemektedir.
Biyoteknoloji, özellikle ilaç geliştirme ve kişiselleştirilmiş tıp alanlarında büyük bir potansiyele sahiptir. Genetik mühendisliği, biyomühendislik ve biyoinformatik gibi alt alanlardaki gelişmeler, yeni ilaçların keşfi, hastalıkların tedavisi ve tarımın iyileştirilmesi için devrim niteliğinde fırsatlar sunmaktadır. İsrail, biyoteknoloji alanındaki start-up’lara sağladığı destekle, bu alanda küresel bir lider haline gelmiştir. Ülkenin GSYİH’sinin %5’inden fazlasının biyoteknoloji sektöründen elde edildiği tahmin edilmektedir.
Bunların yanı sıra, nanoteknoloji, uzay teknolojileri, büyük veri analitiği ve siber güvenlik gibi alanlar da devlet hibelerinden yararlanabilecek diğer önemli teknolojik alanlardır. Bu hibelerin amacı, sadece belirli şirketleri desteklemek değil, aynı zamanda bu alanlarda uzmanlık ve yetenek geliştirmeyi, teknolojik alt yapıyı güçlendirmeyi ve küresel rekabet gücünü artırmayı sağlamaktır. Sonuç olarak, devlet destekli hibeler, ileri teknoloji start-up’larının büyümesi ve inovasyon ekosisteminin güçlenmesi için kritik öneme sahiptir.
İleri Teknoloji Start-up’larına Özel Devlet Hibeleri
Başvuruya Hazırlık Rehberi
İleri teknoloji alanında faaliyet gösteren bir start-up’ınız varsa ve devlet hibelerinden yararlanmayı düşünüyorsanız, kapsamlı bir hazırlık süreci oldukça önemlidir. Başarılı bir başvuru, sadece iyi bir fikirden çok daha fazlasını gerektirir. Bu rehber, hibelere başvururken karşılaşabileceğiniz zorlukları aşmanıza ve başvurunuzun öne çıkmasına yardımcı olacak adımları ele almaktadır.
Hibelerin Türlerini Araştırın: İlk adım, size uygun olan devlet hibelerini belirlemektir. Türkiye’deki çeşitli kurumlar (TÜBİTAK, KOSGEB, Avrupa Birliği fonları gibi) farklı sektörlere ve teknolojilere yönelik hibeler sunmaktadır. Her bir programın eligibility kriterlerini dikkatlice inceleyin. Örneğin, TÜBİTAK’ın 1507 programı Ar-Ge projelerini desteklerken, KOSGEB daha çok girişimlerin kuruluş ve gelişme aşamalarına odaklanır. Hangi programın sizin ihtiyaçlarınıza ve projenizin özelliklerine en uygun olduğunu belirlemek için zaman ayırın. Bu aşamada sektör raporları ve geçmiş hibelerin sonuçlarına bakmak faydalı olacaktır. Örneğin, son yıllarda yapay zeka ve yeşil teknolojilere yatırımın arttığını gözlemleyebiliriz.
Proje Önerinizi Hazırlayın: Hibeler için hazırlanan proje önerileri oldukça detaylı ve ikna edici olmalıdır. Net ve özlü bir şekilde projenizin amacını, hedeflerini, metodolojisini ve beklenen sonuçlarını açıklayın. Rakamlarla desteklenmiş pazar araştırmalarınız, maliyet analiziniz ve finansal projeksiyonlarınız olmazsa olmazdır. Örneğin, hedef kitlenizin büyüklüğünü, pazar payınızı ve potansiyel gelirinizi gösteren veriler sunmalısınız. Unutmayın ki, jüri üyeleri sınırlı bir zaman diliminde birçok proje inceleyecektir; bu nedenle önemli noktaları vurgulamak ve anlaşılır bir dil kullanmak hayati önem taşır. Görsel materyaller (grafikler, tablolar) kullanarak sunumunuzu daha etkileyici hale getirebilirsiniz.
Ekip ve Deneyim: Başvurunuzda ekibinizi ve deneyiminizi detaylı bir şekilde anlatmalısınız. Ekip üyelerinin sektördeki deneyimleri, uzmanlık alanları ve başarıları, projenizin başarısına olan güvenilirliği artırır. Önceki projeleriniz, yayınlarınız veya patentleriniz varsa bunları da başvurunuzda belirtin. Bu bilgiler, projenizin gerçekleştirilebilirliğini ve ekibin yetkinliğini kanıtlamanıza yardımcı olacaktır. Örneğin, benzer bir projeyi başarıyla tamamladığınızı gösteren bir referans sunabilirsiniz.
Bütçe Planlaması: Hibeden ne kadar destek istediğinizi ve bu paranın nasıl kullanılacağını açık ve ayrıntılı bir şekilde gösteren bir bütçe planı hazırlayın. Tüm kalemleri (personel giderleri, ekipman maliyetleri, pazarlama giderleri vb.) sıralayın ve her bir kalem için gerekçenizi açıklayın. Bütçenizin gerçekçi ve sürdürülebilir olduğundan emin olun. Maliyet etkinliği göstermek, başvurunuzun değerlendirilmesinde önemli bir faktördür. Örneğin, açık kaynaklı yazılımlar kullanarak maliyetleri düşürdüğünüzü gösterebilirsiniz.
Başvuru Sürecinin Takibi: Son olarak, başvurunuzun durumunu düzenli olarak takip edin. Başvuru süreci boyunca kurumla iletişim halinde kalın ve olası sorularınızı zamanında sorun. Son teslim tarihlerini kaçırmamaya özen gösterin. Başarılı bir hibeler başvurusu, detaylı bir araştırma, titiz bir hazırlık ve sürekli bir takip gerektirir. Bu rehberi dikkatlice inceleyerek, ileri teknoloji start-up’ınız için devlet hibelerinden yararlanma şansınızı önemli ölçüde artırabilirsiniz.
İleri Teknoloji Start-up’larına Özel Devlet Hibeleri
Hibelerin Kullanım Şartları
Devlet tarafından ileri teknoloji start-up’larına sunulan hibeler, inovasyonu teşvik etmek ve ekonomik büyümeyi desteklemek amacıyla sağlanan önemli bir finansman kaynağıdır. Ancak bu hibelerin kullanımı, belirli şartlar ve kısıtlamalar içerir. Bu şartlara uyulmaması, hibelerin geri alınmasına veya cezai yaptırımlara yol açabilir.
Hibelerin kullanım şartları, genellikle hibe sözleşmesinde detaylı bir şekilde açıklanır. Bu sözleşme, hibenin amacı, kullanılacağı alanlar, raporlama yükümlülükleri ve diğer önemli hususları kapsar. Örneğin, bir start-up, yapay zeka tabanlı bir sağlık teknolojisi geliştirmek için hibe almışsa, bu paranın sadece bu proje için kullanılması ve harcamaların detaylı bir şekilde belgelenmesi gerekir. Herhangi bir farklı amaçla kullanılması, sözleşmenin ihlali anlamına gelir.
Raporlama, hibelerin kullanım şartlarının önemli bir parçasıdır. Start-up’lar, belirli aralıklarla (örneğin, üç aylık veya yıllık) proje ilerlemesi, harcamalar ve elde edilen sonuçlar hakkında detaylı raporlar sunmak zorundadırlar. Bu raporlar, hibenin verimli bir şekilde kullanılıp kullanılmadığının değerlendirilmesi için kullanılır. Raporlamada eksiklik veya yanlış bilgi verilmesi, ciddi sonuçlar doğurabilir. Örneğin, 2022 yılında yapılan bir araştırmaya göre, hibe raporlama sürecindeki eksiklikler nedeniyle %15 oranında hibenin geri alınması yaşanmıştır. Bu istatistik, raporlama sürecinin önemini vurgular.
Hibelerin kullanımıyla ilgili bir diğer önemli husus da, mali denetimdir. Devlet kurumları, hibenin doğru ve verimli bir şekilde kullanılıp kullanılmadığını denetlemek için bağımsız denetimler yaptırabilir. Bu denetimler sırasında herhangi bir usulsüzlük tespit edilirse, hibe geri alınabilir ve start-up yasal sorumluluklarla karşı karşıya kalabilir. Şeffaflık ve hesap verebilirlik, hibelerin başarılı bir şekilde kullanılmasının temel taşlarıdır.
Ayrıca, hibelerin kullanımında çevresel ve sosyal sorumluluk kriterleri de ön plana çıkmaktadır. Bazı hibenin kullanım şartlarında, projenin çevre dostu olması veya toplumsal fayda sağlaması gibi kriterler yer alabilir. Örneğin, sürdürülebilir enerji kaynakları geliştirmeyi hedefleyen bir start-up, hibenin kullanımında çevresel etkileri azaltmaya yönelik önlemler almalıdır. Bu durum, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine uyumu da desteklemektedir.
Sonuç olarak, ileri teknoloji start-up’larına verilen devlet hibelerinin kullanımı, sözleşmede belirtilen şartlara sıkı bir şekilde bağlı kalmayı gerektirir. Raporlama, mali denetim ve sosyal sorumluluk kriterleri, bu şartların önemli parçalarıdır. Hibelerin verimli bir şekilde kullanılması ve projenin başarıya ulaşması, bu şartlara uyulmasına bağlıdır. Herhangi bir şüphe durumunda, ilgili devlet kurumlarından destek alınması önem taşır.
Bu araştırma, ileri teknoloji startup’larına özel devlet hibelerinin önemini, etkilerini ve gelecekteki potansiyelini incelemiştir. Çalışmamız, bu hibelerin inovasyonu teşvik etmede, yeni iş imkanları yaratmada ve ekonomik büyümeyi hızlandırmada önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Ancak, hibelerin etkinliğinin, doğru hedefleme, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sürdürülebilirlik gibi faktörlere bağlı olduğunu da vurgulamaktayız.
Araştırmamızda incelenen çeşitli destek programları, farklı sektörlerde ve geliştirme aşamalarında bulunan startup’lar için çeşitli fırsatlar sunduğunu ortaya koymuştur. Bununla birlikte, bazı programların erişilebilirlik ve başvuru süreçleri açısından iyileştirmeye ihtiyaç duyduğu görülmüştür. Özellikle, küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ’ler) için daha basit ve anlaşılır bir başvuru süreci, hibelerden daha fazla yararlanmalarını sağlayabilir. Ayrıca, hibelerin yalnızca finansal destekten ziyade, mentörlük, eğitim ve ağ oluşturma fırsatları ile de desteklenmesinin önemi vurgulanmalıdır.
Gelecek trendler açısından, yapay zeka, makine öğrenmesi, biyoteknoloji ve sürdürülebilir enerji gibi alanlarda faaliyet gösteren startup’lara verilen desteğin artması beklenmektedir. Devletlerin, küresel rekabet gücünü artırmak ve ulusal ekonomik hedeflerine ulaşmak için bu ileri teknoloji alanlarına yatırım yapmaları muhtemeldir. Bununla birlikte, hibelerin dağıtımında etik hususların da göz önünde bulundurulması ve çevresel etkinin değerlendirilmesi giderek daha önemli hale gelecektir.
Sonuç olarak, ileri teknoloji startup’larına yönelik devlet hibeleri, ekonomik büyüme ve inovasyon için hayati öneme sahiptir. Ancak, bu hibelerin etkinliğini maksimize etmek için, daha hedefli bir yaklaşım, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sürdürülebilirlik ilkelerinin uygulanması ve girişimcilere kapsamlı destek sağlanması gerekmektedir. Gelecekte, bu hibelerin daha da stratejik bir şekilde kullanılması ve uluslararası işbirliğinin artırılmasıyla, yenilikçi teknolojilerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması hızlandırılabilir.
Bu çalışmanın bulguları, politika yapıcılar, yatırımcılar ve startup’lar için değerli bilgiler sunmaktadır. Gelecek araştırmalar, hibelerin uzun vadeli etkilerini daha detaylı olarak incelemeli ve farklı sektörlerdeki etkilerini karşılaştırmalıdır. Ayrıca, hibelerin sosyal etkisi ve eşitsizlik üzerindeki etkisi de incelenmelidir.
