Modern finans dünyasında, yatırımcılar sürekli olarak portföylerini en verimli şekilde yönetmenin yollarını arıyorlar. Getiriyi maksimize ederken riskleri minimize etmek, her yatırımcının öncelikli hedefidir. Bu hedef doğrultusunda, son yıllarda Borsa Takip Eden Fonlar (ETF’ler) büyük bir popülerlik kazanmıştır. ETF’ler, belirli bir endeksi, sektörü veya varlık sınıfını takip eden ve borsada işlem gören yatırım araçlarıdır. Geleneksel karşılıklı fonlara göre daha düşük maliyetli olmaları ve şeffaflıkları ile öne çıkan ETF’ler, hem bireysel yatırımcılar hem de kurumsal yatırımcılar için cazip bir seçenek haline gelmiştir. Bu çalışmada, ETF yatırımları aracılığıyla düşük maliyetli portföy yönetiminin nasıl gerçekleştirilebileceği detaylı olarak ele alınacaktır.
ETF’lerin popülaritesindeki artışın ardında yatan en önemli faktörlerden biri, düşük yönetim giderleridir. Karşılıklı fonlara kıyasla, ETF’lerin yönetim gider oranları (expense ratio) genellikle çok daha düşüktür. Örneğin, ortalama bir ABD hisse senedi karşılıklı fonunun yönetim gider oranı %1 civarındayken, birçok ETF’nin bu oranı %0.1’in altında kalmaktadır. Bu küçük fark, uzun vadede bile önemli bir getiri farkına yol açabilir. Örneğin, 100.000 TL’lik bir portföyde %1’lik bir yönetim gider oranı, yılda 1.000 TL’lik bir maliyet anlamına gelirken, %0.1’lik bir oran sadece 100 TL’lik bir maliyet demektir. Bu 900 TL’lik fark, uzun vadede yatırımın büyümesini önemli ölçüde etkiler ve düşük maliyetli yatırım stratejilerinin önemini vurgular.
Düşük maliyetli portföy yönetimi sadece yönetim giderlerinden ibaret değildir. ETF’ler, vergi avantajları da sunarak maliyetleri daha da düşürmeye yardımcı olurlar. Karşılıklı fonların aksine, ETF’ler genellikle daha az vergi yükümlülüğü gerektirir. Bu, özellikle sık işlem yapılan portföyler için önemli bir avantaj oluşturur. Bunun yanı sıra, ETF’lerin şeffaflıkları, yatırımcıların portföylerinin bileşenlerini kolayca takip etmelerini ve risklerini daha iyi yönetmelerini sağlar. Bu da düşük maliyetli bir portföy yönetimi için kritik bir unsurdur, çünkü bilinçli kararlar almak için şeffaflık olmazsa olmazdır.
Bu çalışma, ETF’lerin farklı türlerini, düşük maliyetli portföy oluşturma stratejilerini, riskin çeşitlendirilmesi ve portföy optimizasyonu konularını ele alacaktır. Ayrıca, ETF yatırımlarının avantajlarını ve dezavantajlarını karşılaştırarak, yatırımcıların kendi ihtiyaçlarına ve risk toleranslarına uygun düşük maliyetli bir portföy oluşturmalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Sonuç olarak, ETF’lerin sunduğu fırsatlar ve düşük maliyetli portföy yönetiminin önemi göz önüne alındığında, bu çalışmanın yatırımcılar için değerli bir kaynak olacağı düşünülmektedir.
ETF Avantajları ve Dezavantajları
Borsada yatırım yapmak isteyenler için Borsa Takip Fonları (ETF’ler), son yıllarda giderek artan bir popülerlik kazanmıştır. Düşük maliyetli, çeşitlendirilmiş ve kolayca alınıp satılabilen özellikleriyle, hem deneyimli hem de yeni başlayan yatırımcılar için cazip bir seçenek sunarlar. Ancak, her yatırım aracı gibi, ETF’lerin de kendine özgü avantajları ve dezavantajları vardır. Bu bölümde, bu yönleri detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
ETF’lerin en önemli avantajlarından biri düşük maliyetleridir. Geleneksel karşılıklı fonlara kıyasla, ETF’ler genellikle çok daha düşük yönetim ücretleri (Expense Ratio) sunarlar. Bu düşük maliyetler, uzun vadeli yatırımcılar için önemli bir fark yaratabilir. Örneğin, yıllık %1’lik bir yönetim ücreti, 20 yıllık bir yatırımda önemli bir miktarı kemirebilir. Birçok ETF’nin yönetim ücreti %0.10’un altında iken, bazı karşılıklı fonların ücreti %1 veya daha yüksek olabilir. Bu fark, yatırım getirinizin önemli bir kısmını korumanıza yardımcı olur.
Çeşitlendirme, ETF’lerin bir diğer önemli avantajıdır. Tek bir ETF ile birçok farklı hisseye, tahvile veya emtiaya yatırım yapabilirsiniz. Bu, portföyünüzün riskini azaltmanıza yardımcı olur. Örneğin, S&P 500 ETF’si, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en büyük 500 şirketin hisselerini içerir. Bu, tek bir şirketin performansındaki düşüşün portföyünüzü olumsuz etkilemesini sınırlar. Pasif yönetim stratejisi izleyen ETF’ler, belirli bir endeksi takip ederek, aktif yönetimli fonlara göre daha düşük risk sunabilir.
ETF’ler ayrıca şeffaflık sağlarlar. ETF’lerin bileşenleri ve performansı genellikle halka açıktır ve kolayca takip edilebilir. Bu, yatırımcıların yatırımlarını daha iyi anlamalarına ve izlelemelerini kolaylaştırır. Ayrıca, ETF’ler esnektir; borsada işlem gördükleri için gün içinde istediğiniz zaman alınıp satılabilirler.
Ancak, ETF’lerin bazı dezavantajları da vardır. Örneğin, bazı ETF’ler yüksek işlem hacimlerine sahip olmayabilir, bu da alım satım sırasında fiyat dalgalanmalarına ve düşük likiditeye yol açabilir. Ayrıca, bazı ETF’ler belirli bir sektöre veya coğrafi bölgeye odaklanabilir, bu da portföyünüzü daha riskli hale getirebilir. Vergi etkileri de göz önünde bulundurulmalıdır. ETF’lerin sık alım satımı, vergi yükünü artırabilir.
Sonuç olarak, ETF’ler, düşük maliyetleri, çeşitlendirmesi ve şeffaflığı ile cazip bir yatırım aracıdır. Ancak, likidite, risk ve vergi etkileri gibi dezavantajlarını da göz önünde bulundurmak önemlidir. Yatırım kararınızı vermeden önce, kendi risk toleransınızı, yatırım hedeflerinizi ve ETF’lerin özelliklerini dikkatlice değerlendirmeniz gerekmektedir. Profesyonel bir finans danışmanından yardım almak, doğru kararı vermenize yardımcı olabilir.
Düşük Maliyetli ETF Portföy Oluşturma
Bireysel yatırımcılar için portföy yönetimi, zaman ve maliyet açısından zorlayıcı olabilir. Ancak, Borsa Takip Eden Fonlar (ETF’ler) sayesinde, düşük maliyetle çeşitlendirilmiş bir portföy oluşturmak artık çok daha kolay. Bu yazıda, düşük maliyetli bir ETF portföyü nasıl oluşturacağınızı adım adım açıklayacağız.
Öncelikle, yatırım hedeflerinizi ve risk toleransınızı belirlemeniz gerekmektedir. Uzun vadeli bir yatırımcıysanız (örneğin, emeklilik için tasarruf ediyorsanız), daha yüksek riskli ancak potansiyel olarak daha yüksek getirili varlıklara yatırım yapabilirsiniz. Kısa vadeli hedefleriniz varsa (örneğin, bir ev almak için tasarruf ediyorsanız), daha düşük riskli ve daha istikrarlı varlıklara yönelmeniz daha uygun olacaktır. Örneğin, genç bir yatırımcı daha yüksek hisse senedi oranına sahip bir portföy tercih ederken, emekliliğe yakın bir yatırımcı daha fazla tahvil oranına sahip bir portföy tercih edebilir.
Hedeflerinizi belirledikten sonra, çeşitlendirme çok önemlidir. Tek bir sektöre veya şirkete yatırım yapmak risklidir. ETF’ler, farklı sektörlerdeki birçok şirkete yatırım yapmanızı sağlayarak riskleri dağıtmanıza yardımcı olur. Örneğin, S&P 500 ETF’leri, ABD’nin en büyük 500 şirketine yatırım yaparak geniş bir çeşitlendirme sağlar. Global ETF’ler ise dünya genelindeki şirketlere yatırım yaparak daha da geniş bir çeşitlendirme sunar. Araştırmalar, çeşitlendirilmiş portföylerin daha istikrarlı getiriler sağladığını göstermektedir. Örneğin, Vanguard’ın araştırmalarına göre, çeşitlendirilmiş bir portföy, tek bir hisseye yatırım yapmaktan daha düşük risk ve daha yüksek getiri sunar.
Düşük maliyetli ETF’leri seçmek de önemlidir. Yüksek masraf oranlı ETF’ler, uzun vadede getirilerinizi önemli ölçüde azaltabilir. Masraf oranı (Expense Ratio), ETF’nin yıllık yönetim ücretini gösterir ve genellikle %0.10 ile %2 arasında değişir. %0.10’luk bir masraf oranı, %1’lik bir masraf oranından çok daha düşüktür ve uzun vadede önemli bir fark yaratır. Bu nedenle, mümkün olduğunca düşük masraf oranlı ETF’leri tercih etmelisiniz. Örneğin, Vanguard ve iShares gibi büyük ETF sağlayıcıları genellikle düşük masraf oranlı ETF’ler sunmaktadır.
Son olarak, düzenli yatırım yapmayı unutmayın. Düzenli yatırım, ortalama maliyet düşürme (dollar-cost averaging) stratejisiyle piyasa dalgalanmalarından korunmanıza yardımcı olur. Piyasa düştüğünde daha fazla hisse senedi satın alır, piyasa yükseldiğinde daha az hisse senedi satın alırsınız. Bu strateji, uzun vadede daha iyi bir getiri elde etmenizi sağlayabilir.
Kısacası, düşük maliyetli bir ETF portföyü oluşturmak için yatırım hedeflerinizi belirleyin, çeşitlendirilmiş bir yaklaşım benimseyin, düşük masraf oranlı ETF’ler seçin ve düzenli yatırım yapın. Bu adımları izleyerek, uzun vadeli finansal hedeflerinize ulaşmak için sağlam bir temel oluşturabilirsiniz.
ETF ile Diversifikasyon Stratejileri
Borsada yatırım yapmanın en büyük risklerinden biri, tek bir varlığa veya sektöre aşırı maruz kalmaktır. Bu risk, beklenmedik olaylar sonucu portföy değerinde önemli kayıplara yol açabilir. Diversifikasyon, bu riski azaltmanın en etkili yollarından biridir ve Borsa Takas Eden Fonlar (ETF’ler), diversifikasyon stratejilerini uygulamak için oldukça uygun araçlardır.
ETF’ler, çeşitli varlık sınıflarını (hisseler, tahviller, emtialar vb.) tek bir pakette birleştiren fonlardır. Bu sayede, tek bir işlemle birden fazla varlığa yatırım yaparak portföyünüzü kolayca çeşitlendirebilirsiniz. Örneğin, S&P 500 endeksini takip eden bir ETF, 500 farklı şirketin hisselerine yatırım yapmanızı sağlar. Bu da, tek bir şirketin performansındaki düşüşün portföyünüzü önemli ölçüde etkilemesini engeller. Ortalama bir S&P 500 ETF’inin yıllık getirileri uzun vadede %7-10 arasında değişir, ancak bu, yıllar içinde dalgalanmalar içerir.
Gelişmiş Diversifikasyon Stratejileri için farklı sektörlere ve coğrafyalara yayılmış ETF’ler tercih edilebilir. Örneğin, teknoloji sektörüne odaklanmış bir ETF ile birlikte emtia veya emlak sektörüne odaklanmış ETF’lere yatırım yaparak portföyünüzü daha dengeli hale getirebilirsiniz. Ayrıca, gelişmekte olan ülke pazarlarına yatırım yapan ETF’ler ile gelişmiş ülke pazarlarına yatırım yapan ETF’leri birleştirerek coğrafi diversifikasyon sağlayabilirsiniz. Bu, küresel ekonomideki değişikliklerden kaynaklanabilecek riskleri azaltmaya yardımcı olur.
Pazarın genel durumuna göre stratejik kararlar almak da önemlidir. Örneğin, ekonomik belirsizlik dönemlerinde, daha düşük riskli tahvil ETF’lerine yatırım yapmak daha uygun olabilir. Yüksek büyüme potansiyeli olan ancak riskli olan sektörlere ise piyasa koşulları daha elverişli olduğunda yatırım yapılabilir. Örneğin, 2020’deki COVID-19 pandemisi sırasında, teknoloji sektörü ETF’leri iyi performans gösterirken, enerji sektörü ETF’leri düşüş yaşamıştır.
Maliyet etkinliği de ETF’lerin önemli bir avantajıdır. Birçok ETF, karşılık oranları oldukça düşüktür, bu da uzun vadeli yatırımcılar için önemli tasarruflar sağlar. Yüksek karşılık oranları, uzun vadede getirilerinizi önemli ölçüde azaltabilir. Bu nedenle, düşük karşılık oranına sahip ETF’leri seçmek önemlidir. Ayrıca, ETF’ler genellikle yüksek likiditeye sahiptir, bu da alım satım işlemlerinin kolayca ve hızlı bir şekilde yapılmasını sağlar.
Sonuç olarak, ETF’ler, düşük maliyetli ve etkili bir diversifikasyon stratejisi uygulamak için ideal bir araçtır. Farklı varlık sınıflarına ve coğrafyalara yayılmış ETF’ler kullanarak, riskleri azaltırken uzun vadeli getirilerinizi optimize edebilirsiniz. Ancak, her yatırım gibi ETF yatırımları da risk içerir ve piyasa koşullarına göre stratejinizi düzenli olarak gözden geçirmeniz önemlidir. Profesyonel bir finans danışmanından yardım almak, kişisel yatırım hedeflerinize uygun bir diversifikasyon stratejisi oluşturmanıza yardımcı olabilir.
ETF Yatırımına Başlangıç Rehberi
Borsada yatırım yapmak isteyen ancak yüksek komisyonlardan ve karmaşık işlemlerden kaçınmak isteyenler için Borsa Takip Fonları (ETF’ler) mükemmel bir seçenektir. ETF’ler, belirli bir endeksi, sektörü veya varlık sınıfını izleyen ve hisse senedi gibi işlem gören yatırım fonlarıdır. Bu rehber, ETF yatırımlarına yeni başlayanlar için temel bilgileri, avantajlarını, dezavantajlarını ve başlangıç adımlarını açıklayacaktır.
ETF’lerin en büyük avantajlarından biri düşük maliyetli olmasıdır. Geleneksel karşılıklı fonlara kıyasla, ETF’ler genellikle daha düşük yönetim ücretleri (expense ratio) sunar. Örneğin, bir karşılıklı fonun yıllık gider oranı %1 iken, benzer bir endeksi takip eden bir ETF’nin gider oranı %0.1 veya daha düşük olabilir. Bu küçük fark, uzun vadede büyük bir birikime dönüşebilir. Örneğin, 10.000 TL’lik bir yatırımda %0.9’luk bir fark, 10 yıl sonra binlerce TL’lik bir fark yaratabilir. Bu nedenle, uzun vadeli yatırımcılar için ETF’ler oldukça çekicidir.
ETF’lerin bir diğer avantajı ise çeşitlilik sağlamasıdır. Tek bir ETF ile yüzlerce hatta binlerce farklı şirkete yatırım yapabilirsiniz. Örneğin, S&P 500 endeksini takip eden bir ETF ile Amerika’nın en büyük 500 şirketine yatırım yapmış olursunuz. Bu, portföyünüzün riskini önemli ölçüde azaltır. Tek bir şirkete yatırım yapmanın riskinden daha az risk almış olursunuz. Diversifikasyon, başarılı bir yatırım stratejisinin temel taşlarından biridir ve ETF’ler bunu kolaylaştırır.
Ancak, ETF’lerin bazı dezavantajları da vardır. Örneğin, ETF’ler genellikle belirli bir endeksi takip eder, bu nedenle performansları o endeksin performansıyla doğrudan ilişkilidir. Bu, endeks düşüş yaşadığında ETF’lerinizin de değer kaybetmesi anlamına gelir. Ayrıca, bazı ETF’ler likit olmayan varlıklara yatırım yapabilir, bu da alım satım işlemlerini zorlaştırabilir. Yatırım yapmadan önce ETF’in öz varlıklarını ve risk profilini dikkatlice incelemeniz önemlidir.
ETF yatırımına başlamak için yapmanız gerekenler: İlk adım, bir yatırım hesabı açmaktır. Birçok online broker, ETF alım satımı için düşük komisyonlar sunmaktadır. Ardından, yatırım hedeflerinizi ve risk toleransınızı belirlemeniz gerekir. Bu, hangi ETF’leri seçmeniz gerektiğini belirlemenize yardımcı olacaktır. Örneğin, uzun vadeli bir yatırımcıysanız, düşük maliyetli bir endeks ETF’si iyi bir seçenek olabilir. Kısa vadeli bir yatırımcıysanız, daha riskli ancak potansiyel olarak daha yüksek getirili bir ETF’yi tercih edebilirsiniz. Son olarak, düzenli olarak yatırım yapmayı ve portföyünüzü izlemeyi unutmayın. Piyasa koşullarına göre portföyünüzü düzenlemek, uzun vadeli başarınızı artırabilir.
Özetle, ETF’ler düşük maliyetli ve çeşitlilik sağlayan güçlü bir yatırım aracıdır. Ancak, her yatırım gibi ETF’ler de risk içerir. Yatırım yapmadan önce araştırmanızı yapın, risk toleransınızı belirleyin ve yatırım hedeflerinizi göz önünde bulundurun. Unutmayın ki bu rehber genel bir bilgi sunmaktadır ve profesyonel bir finansal danışmana danışmanız önerilir.
Uzun Vadeli ETF Yatırım Planı
Uzun vadeli ETF yatırım planı, yatırımcıların düşük maliyetlerle ve zaman içinde büyüyen bir portföy oluşturmalarını sağlayan etkili bir stratejidir. Bu strateji, piyasa dalgalanmalarından etkilenmeyi minimize ederek, sabır ve disiplin gerektirir. Ancak, doğru planlama ve uygulama ile, uzun vadeli yatırımlar önemli getiriler sağlayabilir. Bu planlama aşamasında, yatırım hedefleri, risk toleransı ve zaman ufku gibi unsurların dikkatlice değerlendirilmesi esastır.
Öncelikle, yatırım hedeflerinizi belirlemeniz gerekmektedir. Emeklilik için tasarruf mu ediyorsunuz, çocuklarınızın eğitimi için mi yoksa başka bir amaç mı? Hedefiniz ne kadar net olursa, yatırım stratejinizi o kadar iyi şekillendirebilirsiniz. Örneğin, emeklilik için 20 yılınız varsa, daha yüksek riskli ETF’lere yatırım yapabilirsiniz, çünkü zamanınız var ve piyasa dalgalanmalarından kurtulma şansınız daha yüksektir. Ancak, emekliliğiniz 5 yıl içindeyse, daha düşük riskli ve istikrarlı getiri sağlayan ETF’lere yönelmeniz daha mantıklı olacaktır.
Risk toleransınızı belirlemek de oldukça önemlidir. Yüksek riskli yatırımlar daha yüksek getiri potansiyeline sahip olsa da, aynı zamanda daha yüksek kayıp riskini de beraberinde getirir. Risk toleransınızı belirlerken, kaybedebileceğiniz miktarı ve kayıp durumunda psikolojik olarak nasıl hissedeceğinizi göz önünde bulundurmanız gerekmektedir. Genellikle, genç yatırımcıların risk toleransı daha yüksek olurken, yaşlı yatırımcıların risk toleransı daha düşük olur.
Zaman ufkunuz, yatırım stratejinizi belirleyen diğer önemli bir faktördür. Uzun vadeli yatırım, piyasa dalgalanmalarını daha iyi atlatmanıza olanak tanır. Örneğin, 1926-2020 yılları arasında ABD hisse senetleri piyasasının yıllık ortalama getirisi %10 civarındayken, bu süreç içinde birçok dalgalanma yaşanmıştır. Ancak uzun vadeli bir yatırımcı, bu dalgalanmaları gözardı ederek ortalama getirinin tadını çıkarabilir. (Örnek bir emeklilik hesaplayıcısı) gibi kaynaklar, zaman ufkunuzu hesaba katarak uygun bir yatırım stratejisi oluşturmanıza yardımcı olabilir.
Portföy çeşitlendirmesi, risk yönetiminin temel taşlarından biridir. Tek bir ETF’ye tüm paranızı yatırmak yerine, farklı sektörlere, bölgelere ve varlık sınıflarına yatırım yaparak risk dağıtımı sağlamalısınız. Örneğin, %60 hisse senedi ETF’leri, %30 tahvil ETF’leri ve %10 emtia ETF’leri içeren bir portföy, daha dengeli ve riskten korunmuş bir yaklaşım sunabilir. Bu oranlar, risk toleransınıza ve yatırım hedeflerinize göre ayarlanabilir.
Son olarak, maliyetleri göz ardı etmemelisiniz. ETF’lerin düşük maliyetli olması, uzun vadede önemli bir avantaj sağlar. Yüksek yönetim ücretleri, yatırım getirilerinizi önemli ölçüde azaltabilir. Bu nedenle, düşük maliyetli ETF’leri tercih etmeniz önemlidir. Düzenli olarak portföyünüzü gözden geçirerek, yeniden dengeleme yapmalı ve gerektiğinde ayarlamalar yapmalısınız. Bu, uzun vadeli hedeflerinize ulaşmanıza yardımcı olacaktır.
Bu çalışmada, ETF yatırımlarının düşük maliyetli portföy yönetiminde sunduğu avantajlar kapsamlı bir şekilde incelendi. Araştırmamız, ETF’lerin düşük masraf oranları, çeşitlendirme imkanı ve erişilebilirlikleri sayesinde bireysel yatırımcılar için oldukça cazip bir yatırım aracı olduğunu göstermiştir. Pasif yatırım stratejilerini benimseyen yatırımcılar için, ETF’ler piyasa ortalamasını yakalamayı hedefleyen, diversifikasyon sağlayan ve maliyetleri minimize eden etkili bir araçtır.
Çalışmamız boyunca, farklı ETF türlerinin özelliklerini ve risk profillerini ele aldık. Hisselere dayalı ETF’ler, bono ETF’leri ve sektör bazlı ETF’ler gibi çeşitli seçeneklerin yatırımcıya sunduğu farklı fırsatları ve riskleri analiz ettik. Portföy çeşitlendirmesinin önemini vurgulayarak, ETF’lerin farklı varlık sınıflarına yatırım yaparak risk yönetiminde nasıl etkili bir rol oynadığını gösterdik. Ayrıca, ETF seçiminde dikkat edilmesi gereken kriterleri ve yatırım stratejilerinin kişisel finansal hedeflerle nasıl uyumlu hale getirilebileceğini açıkladık.
Düşük maliyetli portföy yönetimi konusunda ETF’lerin önemi giderek artmaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte yatırım platformları daha erişilebilir hale gelmekte ve ETF’lere yatırım yapmak daha kolaylaşmaktadır. Gelecekte, ESG (Çevresel, Sosyal ve Kurumsal Yönetim) kriterlerine uygun ETF’lerin popülaritesinin artması beklenmektedir. Yatırımcıların sürdürülebilirlik ve sosyal sorumluluk konusundaki bilincinin artması, bu tür ETF’lere olan talebi artıracaktır. Ayrıca, yapay zeka ve makine öğrenmesi teknolojilerinin ETF yatırım stratejilerinin geliştirilmesinde kullanılmasıyla daha gelişmiş ve kişiselleştirilmiş portföy yönetimi seçeneklerinin ortaya çıkması muhtemeldir.
Sonuç olarak, ETF’ler, düşük maliyetli ve diversifikasyonlu bir portföy oluşturmak isteyen yatırımcılar için güçlü bir araçtır. Ancak, her yatırım aracında olduğu gibi, ETF’lerin de riskleri vardır ve yatırım kararları kişisel finansal hedefler ve risk toleransı dikkate alınarak verilmelidir. Gelecekte, teknolojik gelişmeler ve yatırımcı tercihlerindeki değişimler, ETF piyasasını şekillendirmeye devam edecektir. Bu nedenle, yatırımcıların piyasa trendlerini takip etmeleri ve yatırım stratejilerini düzenli olarak gözden geçirmeleri önemlidir.
