Merkeziyetsiz finans (DeFi), geleneksel finans sistemlerinin sınırlamalarını ortadan kaldırarak finansal hizmetlere erişimi demokratikleştirmeyi amaçlayan devrim niteliğinde bir alandır. Blok zincir teknolojisi sayesinde, aracı kurumlara olan ihtiyacı azaltarak daha şeffaf, güvenli ve verimli bir finansal ekosistem oluşturmayı hedefler. Bu ekosistemin en önemli unsurlarından biri de DeFi borç alma ve verme platformlarıdır. Bu platformlar, bireylerin kripto varlıklarını ödünç vererek veya ödünç alarak pasif gelir elde etmelerine olanak tanır. Geleneksel bankaların aksine, bu platformlar genellikle daha yüksek faiz oranları sunar ve daha düşük işlem ücretleri ile çalışırlar.
DeFi sektörünün büyümesi son yıllarda gözle görülür bir şekilde artmıştır. 2020’nin başlarında birkaç milyon dolarlık bir piyasa değerine sahipken, 2023 itibariyle toplam kilitli değer (TVL) milyarlarca doları aşmıştır. Bu hızlı büyüme, yatırımcıların DeFi‘nin sunduğu yüksek getiri potansiyeline olan ilgisini göstermektedir. Örneğin, Compound ve Aave gibi önde gelen DeFi platformları, kullanıcılarına yıllık %5 ile %20 arasında değişen faiz oranları sunmaktadır. Bu oranlar, geleneksel tasarruf hesaplarının sunduğu oranlardan önemli ölçüde yüksektir. Ancak, yüksek getiri potansiyeli ile birlikte yüksek risklerin de olduğunu unutmamak gerekir. Piyasa dalgalanmaları ve akıllı sözleşme güvenliği gibi faktörler, yatırımcıların elde edecekleri getirileri önemli ölçüde etkileyebilir.
Bu rapor, DeFi borç alma ve verme platformları aracılığıyla pasif gelir elde etmenin farklı yöntemlerini, avantajlarını ve risklerini detaylı bir şekilde inceleyecektir. Öncelikle, popüler DeFi platformlarını ve bunların çalışma mekanizmalarını ele alacağız. Daha sonra, farklı borç verme ve ödünç alma stratejilerini, risk yönetimi tekniklerini ve vergisel sonuçlarını değerlendireceğiz. Son olarak, DeFi ekosisteminin geleceği ve bu alanda yatırım yapmanın potansiyel faydaları ve riskleri hakkında bir değerlendirme sunacağız. Bu kapsamlı analiz, okuyucuların DeFi dünyasını daha iyi anlamalarına ve bilinçli kararlar almalarına yardımcı olmayı hedeflemektedir.
DeFi Borç Verme Stratejileri
DeFi (Merkezi Olmayan Finans) dünyasında, pasif gelir elde etmenin en popüler yollarından biri kripto varlıklarınızı borç vermektir. Ancak, maksimum getiriyi elde etmek ve riskleri en aza indirmek için farklı stratejiler izlemek önemlidir. Bu stratejiler, risk toleransınız, yatırım süreniz ve kripto piyasasına olan bakış açınız gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Sabit Getirili Stratejiler: Bu stratejiler, belirli bir süre için sabit bir faiz oranı sunar. Örneğin, Aave veya Compound gibi platformlarda, stablecoin’lerinizi (örneğin, USDC veya USDT) borç vererek, genellikle %5-10 arasında değişen yıllık bir getiri elde edebilirsiniz. Bu strateji, risk toleransı düşük olan yatırımcılar için idealdir çünkü sermayenizin değerinin dalgalanma riskini azaltır. Ancak, getiri oranları genellikle daha yüksek riskli stratejilere göre daha düşüktür.
Değişken Getirili Stratejiler: Bu stratejiler, piyasa koşullarına bağlı olarak değişen faiz oranları sunar. Örneğin, yüksek talep gören bir kripto varlığını borç verdiğinizde, daha yüksek bir getiri elde edebilirsiniz. Ancak, piyasa düşüşlerinde faiz oranları da düşebilir, hatta sıfırın altına inebilir. Bu strateji, risk toleransı yüksek ve piyasa hareketlerini doğru tahmin edebileceğini düşünen yatırımcılar için uygundur. Örneğin, 2021 yılında bazı DeFi platformlarında yüksek talep gören bazı altcoin’ler %100’ün üzerinde yıllık getiri sağlamıştır, ancak bu yüksek getiriler aynı zamanda yüksek risklerle birlikte gelmiştir.
Diversifikasyon Stratejileri: Riskleri azaltmak için, farklı platformlarda ve farklı kripto varlıklarında borç vermeyi içeren bir diversifikasyon stratejisi benimsemek önemlidir. Tek bir platforma veya varlığa yatırım yapmak, platformun hacklenmesi veya varlığın değer kaybetmesi durumunda büyük kayıplara yol açabilir. Örneğin, %50’sini stablecoin’lere, %25’ini Ethereum’a ve %25’ini diğer altcoin’lere ayırarak portföyünüzü çeşitlendirebilirsiniz.
Likidite Havuzları Stratejileri: Likidite havuzları, iki veya daha fazla kripto varlığının eşleştirildiği ve kullanıcıların bu havuzlara likidite sağlayarak faiz kazandığı sistemlerdir. Bu strateji, yüksek getiri potansiyeli sunar, ancak impermanent loss (geçici kayıp) riskini de beraberinde getirir. Impermanent loss, havuzdaki varlıkların fiyatlarındaki değişikliklerden kaynaklanan bir kayıptır. Bu nedenle, likidite havuzlarına yatırım yapmadan önce bu riski dikkatlice değerlendirmek önemlidir.
Sonuç olarak, DeFi borç verme stratejileri, risk ve getiri dengesi kurmakla ilgilidir. Yatırım yapmadan önce her stratejinin risklerini ve potansiyel getirilerini dikkatlice değerlendirmek ve kendi risk toleransınıza uygun bir strateji seçmek önemlidir. Unutmayın ki, DeFi dünyası hızla gelişen bir alandır ve her zaman güncel kalmak ve yeni gelişmeleri takip etmek önemlidir.
Pasif Gelir Elde Etme Yolları
DeFi (Merkezi Olmayan Finans) dünyası, pasif gelir elde etmenin yeni ve heyecan verici yollarını sunuyor. Ancak, bu yolları anlamak ve riskleri değerlendirmek son derece önemlidir. Bu bölümde, DeFi borç verme ve alma platformlarının nasıl pasif gelir sağladığını, diğer alternatifleri ve dikkat edilmesi gereken hususları ele alacağız.
DeFi borç verme ve alma platformları, kullanıcıların kripto varlıklarını ödünç vererek veya ödünç alarak faiz kazanmalarını veya ödemelerini sağlar. Bu platformlar, genellikle akıllı sözleşmeler kullanarak işlemleri otomatikleştirir ve şeffaflık sağlar. Örneğin, Aave, Compound ve MakerDAO gibi popüler platformlar, kullanıcılarına kripto varlıklarını ödünç vererek yıllık %5 ile %20 arasında değişen faiz oranları sunabilir. Bu oranlar, piyasa koşullarına ve ödünç verilen varlığın türüne bağlı olarak değişir. Ancak, yüksek faiz oranları genellikle daha yüksek risklerle birlikte gelir.
Örneğin, 2023 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Aave platformunda DAI stablecoin’lerini ödünç veren kullanıcılar ortalama %8 yıllık getiri elde etmiştir. Bu, geleneksel bankalardaki tasarruf hesaplarından çok daha yüksek bir getiridir. Ancak, bu yüksek getiri aynı zamanda akıllı sözleşme riskleri, fiyat dalgalanmaları ve platform güvenliği gibi riskleri de beraberinde getirir. Platformların güvenilirliğinden emin olmak ve risk toleransınızı değerlendirmek çok önemlidir.
DeFi dışında da birçok pasif gelir yöntemi mevcuttur. Gayrimenkul yatırımları, hissedarlıklar, telif hakları ve dijital ürün satışları gibi yöntemler uzun vadede istikrarlı bir pasif gelir akışı sağlayabilir. Ancak, bu yöntemlerin her birinin kendine özgü avantajları ve dezavantajları vardır ve yatırım yapmadan önce dikkatlice araştırılmaları gerekir. Örneğin, gayrimenkul yatırımı yüksek bir başlangıç sermayesi gerektirirken, dijital ürün satışları düşük bir başlangıç sermayesiyle yapılabilir ancak pazarlama ve satış stratejileri gerektirir.
Sonuç olarak, pasif gelir elde etmek için birçok yol vardır, ancak her yöntemin kendine özgü riskleri ve ödülleri vardır. DeFi borç verme ve alma platformları yüksek getiri potansiyeline sahip olsa da, riskleri dikkatlice değerlendirmek ve yatırım kararlarınızı bilgilendirilmiş bir şekilde almak çok önemlidir. Diversifikasyon, risk yönetiminin önemli bir parçasıdır ve farklı pasif gelir kaynaklarına yatırım yapmak, olası kayıpları azaltmaya yardımcı olabilir.
En İyi DeFi Platformları Karşılaştırması
DeFi (Merkezi Olmayan Finans), geleneksel finansal sistemlere merkeziyetsiz ve şeffaf bir alternatif sunarak son yıllarda büyük bir ivme kazandı. Bu ekosistemin en popüler yönlerinden biri de borç verme ve ödünç alma hizmetleridir. Bu hizmetler, kullanıcıların kripto varlıklarını ödünç vererek pasif gelir elde etmelerini veya ihtiyaç duydukları fonları düşük faiz oranlarıyla ödünç almalarını sağlar. Ancak, piyasada çok sayıda DeFi platformu bulunmaktadır ve doğru platformu seçmek kafa karıştırıcı olabilir. Bu karşılaştırma, en iyi DeFi borç verme ve ödünç alma platformlarını özelliklerine, güvenliklerine ve sundukları faiz oranlarına göre incelemektedir.
Aave, en büyük ve en köklü DeFi platformlarından biridir. Yüksek likiditeye sahip geniş bir kripto varlık yelpazesi sunmaktadır. Aave, kullanıcılarına flash loans (anlık krediler) gibi gelişmiş özellikler de sunar. Ancak, platformun karmaşık arayüzü bazı kullanıcılar için zorlayıcı olabilir. Ortalama faiz oranları piyasa koşullarına bağlı olarak değişmekle birlikte, genellikle %5 ile %15 arasında değişmektedir. Örneğin, 2023 yılının ikinci çeyreğinde Aave’de ortalama ETH borç verme faizi %4 civarındaydı.
Compound, Aave’ye benzer şekilde popüler ve güvenilir bir borç verme ve ödünç alma platformudur. Compound, daha basit ve kullanıcı dostu bir arayüze sahiptir. Platform, cToken adı verilen teminatlı varlıklar kullanarak faiz kazançlarını temsil eder. Compound’un faiz oranları da piyasa koşullarına bağlı olarak değişir, ancak genellikle Aave ile benzer bir aralıktadır. Önemli bir fark, Compound’un daha az çeşitli kripto varlık desteği sunmasıdır.
MakerDAO, DAI isimli stablecoin’i destekleyen bir DeFi platformudur. MakerDAO, kullanıcıların ETH gibi kripto varlıkları teminat olarak kullanarak DAI ödünç almalarına olanak tanır. Bu platform, düşük volatiliteye sahip stablecoin’ler arayan kullanıcılar için idealdir. Ancak, DAI’yi diğer kripto varlıklarla karşılaştırıldığında daha düşük faiz oranlarıyla ödünç alabilirsiniz. MakerDAO’nun güvenliği, sağlam teminat mekanizmasına dayanmaktadır.
Bu platformların her birinin kendi avantajları ve dezavantajları vardır. Kullanıcılar, yatırım hedeflerine, risk toleranslarına ve teknik bilgi seviyelerine göre en uygun platformu seçmelidir. Herhangi bir DeFi platformunda yatırım yapmadan önce, platformun güvenlik önlemlerini, akıllı sözleşme denetimlerini ve faiz oranlarını dikkatlice araştırmalısınız. Ayrıca, kripto piyasasının volatilitesini ve bunun faiz oranları üzerindeki etkisini de göz önünde bulundurmak önemlidir.
Sonuç olarak, DeFi borç verme ve ödünç alma platformları, pasif gelir elde etmek için cazip bir fırsat sunmaktadır. Ancak, dikkatli bir araştırma ve risk yönetimi, başarılı bir deneyim için şarttır.
Risk Yönetimi ve Güvenlik Önlemleri
DeFi (Merkezi Olmayan Finans) platformları, pasif gelir elde etmek için cazip fırsatlar sunsa da, önemli riskler de beraberinde getirir. Bu platformlarda yatırım yapmadan önce, olası riskleri anlamak ve güvenliğinizi sağlamak için gerekli önlemleri almak son derece önemlidir. Akıllıca risk yönetimi, DeFi’den elde edilen potansiyel karların korunmasında kilit rol oynar.
Akıllı Sözleşme Riskleri: DeFi, akıllı sözleşmelere dayanır. Bu sözleşmelerdeki kodlama hataları veya güvenlik açıkları, fonlarınızın kaybına yol açabilir. Örneğin, 2021 yılında Poly Network’ün hacklenmesi sonucunda milyonlarca dolarlık kripto para çalındı. Bu olay, akıllı sözleşmelerin güvenliğinin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, yatırım yapacağınız platformun akıllı sözleşmelerinin güvenilir bir şekilde denetlenmiş olması ve güvenlik denetimlerinden geçmiş olması gerekmektedir. Audit raporlarını kontrol etmek ve topluluk yorumlarını okumak önemlidir.
Smart Contract Riskleri (Devam): Bazı platformlar, yeni ve yeterince test edilmemiş akıllı sözleşmeler kullanabilir. Bu, beklenmedik hatalara ve güvenlik açıklarına yol açabilir. Güvenilir ve şeffaf platformları tercih etmek ve bilinmeyen veya yeni platformlara aşırı miktarda yatırım yapmaktan kaçınmak önemlidir. Daha eski, daha büyük ve daha fazla kullanıcıya sahip platformlar genellikle daha fazla güvenlik denetiminden geçerler ve daha az risk taşırlar.
Ortam Riskleri: DeFi ekosistemi hala gelişmekte olan bir alandır ve düzenleme eksikliği önemli bir risk oluşturmaktadır. Yasal belirsizlik, platformların iflas etmesi veya hükümet düzenlemelerine maruz kalması durumunda fonlarınızın kaybına yol açabilir. Ayrıca, platformların dolandırıcılık veya kötü niyetli faaliyetlere açık olması da bir risktir.
Güvenlik Önlemleri: Riskleri azaltmak için çeşitli önlemler alabilirsiniz. Bunlar arasında, güçlü ve benzersiz şifreler kullanmak, iki faktörlü kimlik doğrulamayı (2FA) etkinleştirmek, güvenilir donanım cüzdanları kullanmak ve sadece güvenilir platformlarda işlem yapmak yer alır. Ayrıca, yatırımınızı çeşitlendirmek ve aşırı miktarda fonu tek bir platforma yatırmaktan kaçınmak önemlidir. Düzenli olarak güvenlik güncellemelerini takip etmek ve platformların güvenlik duyurularını izlemek de riskleri azaltmaya yardımcı olur.
Sonuç olarak, DeFi platformlarında pasif gelir elde etmek cazip olsa da, risk yönetimi ve güvenlik önlemleri almak son derece önemlidir. Araştırmanızı yaparak, güvenilir platformları seçerek ve güvenliğinizi sağlayarak, DeFi’nin sunduğu fırsatlardan güvenli bir şekilde yararlanabilirsiniz. Unutmayın ki, hiçbir yatırım %100 güvenli değildir ve kayıp yaşama riski her zaman vardır.
DeFi’de Başlarken Nelere Dikkat Edilmeli
Merkeziyetsiz Finans (DeFi), geleneksel finans sisteminin dışındaki, blok zincir teknolojisi üzerine kurulu alternatif bir finans ekosistemidir. DeFi‘nin sunduğu çeşitli fırsatlar arasında borç alma ve verme platformları aracılığıyla pasif gelir elde etme de yer almaktadır. Ancak bu heyecan verici dünyaya adım atmadan önce, dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır.
Öncelikle, güvenlik en önemli faktördür. DeFi platformları genellikle merkezi olmayan yapıda olduklarından, geleneksel finans kuruluşlarının sunduğu düzenleyici koruma mekanizmalarından yoksundurlar. Bu nedenle, kullanacağınız platformu dikkatlice araştırmanız ve güvenilirliğini doğrulamanız elzemdir. Platformun güvenlik denetimlerinden geçmiş olup olmadığını, geçmişte güvenlik ihlali yaşayıp yaşamadığını ve topluluk desteğinin ne kadar güçlü olduğunu kontrol etmelisiniz. Örneğin, geçmişte büyük güvenlik açıkları yaşayan ve kullanıcıların milyonlarca dolar kaybetmesine sebep olan platformlar mevcuttur. Bu durum, DeFi‘nin riskli bir alan olduğunu göstermektedir.
İkinci olarak, akıllı sözleşmeleri anlamak önemlidir. DeFi platformları, akıllı sözleşmeler üzerine kuruludur. Bu sözleşmeler, belirli koşullar altında otomatik olarak yürütülen kod parçalarıdır. Ancak, bu sözleşmelerde bulunan hatalar veya açıklar, büyük mali kayıplara yol açabilir. Bu nedenle, yatırım yapmadan önce akıllı sözleşmeleri dikkatlice incelemeniz ve anlamanız gerekir. Teknik bilginiz yoksa, bir uzmandan yardım almanız faydalı olacaktır. İstatistiklere göre, DeFi‘de yaşanan birçok kayıp, akıllı sözleşme hatalarından kaynaklanmaktadır.
Üçüncü olarak, diversifikasyon önemlidir. Tüm yumurtalarınızı tek bir sepete koymamak, DeFi‘de de geçerlidir. Farklı platformlarda ve farklı varlıklara yatırım yaparak risklerinizi dağıtabilirsiniz. Tek bir platformun iflas etmesi durumunda, tüm sermayenizi kaybetme riskinizi azaltırsınız. Örneğin, farklı stablecoin‘lere yatırım yapmak, tek bir stablecoin‘in değer kaybetmesi durumunda kayıplarınızı sınırlamanıza yardımcı olabilir.
Son olarak, risk toleransınızı belirlemeniz ve buna göre yatırım yapmanız gerekmektedir. DeFi, yüksek getiri potansiyeli sunarken aynı zamanda yüksek riskler de içermektedir. Yatırım yapmadan önce, kaybetmeyi göze alabileceğiniz miktarı belirlemeniz ve bu miktarı aşmamanız önemlidir. Unutmayın ki, DeFi‘de kazanç elde etmek kadar kayıp yaşama ihtimali de yüksektir.
Bu noktalara dikkat ederek, DeFi dünyasında daha güvenli ve bilinçli adımlar atabilir ve pasif gelir elde etme şansınızı artırabilirsiniz. Ancak, her zaman risklerin farkında olmanız ve kendi araştırmalarınızı yapmanız gerekmektedir.
Getiri ve Ücret Analizi
DeFi (Merkezi Olmayan Finans) platformları, kullanıcılarına pasif gelir elde etme fırsatı sunan çeşitli borç verme ve borç alma hizmetleri sunmaktadır. Ancak bu fırsatların arkasında, dikkatlice değerlendirilmesi gereken getiriler ve ücretler yatmaktadır. Bu analiz, potansiyel getirileri ve bunlarla ilişkili ücretleri daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.
Borç verme tarafında, kullanıcılar platformlara kripto varlıklarını ödünç vererek faiz kazanırlar. Bu faiz oranları, arz ve talebe, platformun popülaritesine ve ödünç verilen varlığın risk profiline bağlı olarak değişir. Örneğin, popüler bir stablecoin olan USDT’yi ödünç vermek, genellikle daha düşük ancak daha istikrarlı bir getiri sağlar (örneğin, %5 yıllık). Daha riskli varlıklar olan bazı altcoin’ler ise %15 veya daha yüksek getiri vaat edebilir, ancak bu yüksek getiri, fiyat dalgalanmaları nedeniyle daha yüksek risk anlamına gelir. Bu nedenle, risk toleransınız ile uyumlu bir varlık seçmek önemlidir.
Borç alma tarafında ise durum biraz daha karmaşıktır. Kullanıcılar, çeşitli ihtiyaçlar için kripto varlıklarını ödünç alabilirler. Bunun için platformlar, borçlanma oranı adını verdikleri bir oran belirlerler. Bu oran, ödünç alınan miktarın teminat olarak sağlanan varlığın değerine oranıdır. Yüksek borçlanma oranları, daha yüksek risk anlamına gelir ve platformlar genellikle bu risk için daha yüksek faiz oranları uygular. Örneğin, %50 borçlanma oranı ile %10 faiz oranı, %80 borçlanma oranı ile %20 faiz oranına göre daha düşük risk taşır.
Platformlar, hizmetleri karşılığında çeşitli ücretler alır. Bunlar, işlem ücretleri, platform ücretleri ve likidite sağlama ücretleri gibi farklı şekillerde olabilir. Örneğin, bazı platformlar her işlem için küçük bir işlem ücreti alırken, diğerleri platform kullanım ücreti alabilir. Bu ücretler, net getiriyi önemli ölçüde etkileyebilir, bu nedenle bu ücretleri dikkatlice incelemek ve karşılaştırmak önemlidir. Örneğin, %10 yıllık getiri sağlayan bir platform, %2 yıllık işlem ücreti alıyorsa, net getiri %8’e düşer.
Sonuç olarak, DeFi platformlarında pasif gelir elde etmek cazip olsa da, getiriler ve ücretler hakkında kapsamlı bir araştırma yapmak esastır. Risk toleransınıza uygun bir strateji belirlemeli, farklı platformları ve varlıkları karşılaştırmalı ve her platformun ücret yapısını dikkatlice incelemelisiniz. Akıllı sözleşmeler yoluyla işlemlerin gerçekleştirildiği DeFi ekosisteminde, güvenliğiniz için seçtiğiniz platformun güvenilirliğini ve şeffaflığını doğrulamanız da büyük önem taşımaktadır.
Bu çalışmada, DeFi (Merkezi Olmayan Finans) borç alma ve verme platformlarının pasif gelir elde etme potansiyelini inceledik. Araştırmamız, bu platformların sunduğu çeşitli fırsatları, bunların avantaj ve dezavantajlarını, ve risk yönetiminin önemini ele aldı. Yüksek getiri potansiyeli, geleneksel finansal sistemlere göre daha fazla erişilebilirlik ve şeffaflık gibi önemli avantajlar vurgulandı. Ancak, akıllı sözleşme riskleri, piyasa volatilitesi ve düzenleyici belirsizlik gibi önemli risklerin de göz ardı edilmemesi gerektiğini belirttik.
Çalışmamızda ele aldığımız farklı platformların karşılaştırmalı analizi, her bir platformun kendine özgü özelliklerine ve risk profiline sahip olduğunu gösterdi. Likidite sağlama, borç verme ve staking gibi çeşitli stratejiler, farklı risk toleranslarına ve yatırım hedeflerine sahip kullanıcılar için uygun seçenekler sunmaktadır. Getirilerin ve risklerin doğru bir şekilde değerlendirilmesi, kullanıcıların başarılı bir strateji belirlemesi için son derece önemlidir.
Geleceğe yönelik olarak, DeFi ekosisteminin hızla gelişmeye devam etmesi ve daha karmaşık ve yenilikçi ürünlerin ortaya çıkması bekleniyor. Yeni teknolojiler, örneğin Layer-2 ölçeklendirme çözümleri, işlem ücretlerini düşürerek ve işlem hızını artırarak platformların erişilebilirliğini daha da artıracaktır. Ayrıca, daha gelişmiş risk yönetim araçları ve daha iyi düzenleyici çerçeveler, DeFi’nin daha geniş kitleler tarafından benimsenmesini sağlayabilir. Yeni düzenlemelerin, hem kullanıcıları korumak hem de sektörün sürdürülebilir büyümesini sağlamak için hayati önem taşıdığını düşünüyoruz.
Sonuç olarak, DeFi borç alma ve verme platformları, pasif gelir elde etmek için potansiyel olarak güçlü bir araç sunmaktadır. Ancak, bilinçli bir risk yönetimi yaklaşımı ve piyasa koşullarının sürekli olarak izlenmesi, başarılı bir strateji için olmazsa olmazdır. Bu çalışmanın, kullanıcıların bilinçli kararlar almalarına ve DeFi dünyasında güvenli ve karlı bir yolculuk yapmalarına yardımcı olacağını umuyoruz.
