Yatırım, finansal özgürlüğe giden yolda hayati bir adımdır. Geleceğinizi güvence altına almak, hayallerinizi gerçekleştirmek ve ekonomik istikrarı sağlamak için tasarruflarınızı akıllıca yönetmeniz ve büyütmeniz gerekmektedir. Ancak, klasik önce birikim yap, sonra yatırım yap yaklaşımı herkes için mümkün olmayabilir. Bazı kişiler için, düzenli bir gelire sahip olmak ve önemli bir sermaye biriktirmek uzun zaman alabilir, hatta imkansız olabilir. Bu durum, özellikle genç nüfus ve düşük gelirli bireyler için geçerlidir. Bu nedenle, birikim yapmadan yatırım yapmanın etkili yollarını keşfetmek, finansal hedeflere ulaşmak için kritik önem taşımaktadır.
Günümüz ekonomik gerçekleri, birikim yapmanın zorluğunu gözler önüne seriyor. Örneğin, birçok ülkede enflasyon oranları, tasarruf hesaplarındaki faiz oranlarını aşmaktadır. Bu durum, birikimlerin gerçek değer kaybetmesine neden olur ve yatırım yapma hedefini daha da uzaklaştırır. Ayrıca, beklenmedik mali durumlar (tıbbi masraflar, iş kayıpları vb.) tasarruf planlarını alt üst edebilir ve bireyleri yatırım yapmaktan tamamen alıkoyabilir. ABD’de yapılan bir araştırmaya göre, halkın büyük bir kısmı beklenmedik bir 1000 dolarlık masrafı karşılayacak kadar birikime sahip değildir. Bu istatistik, birikim yapmadan yatırım yapmanın önemini ve acil durum fonlarının önemini vurgular.
Bu durum, birikim yapmadan yatırım yapmak mümkün mü? sorusunu gündeme getirir. Cevap, kesinlikle evettir. Ancak, bu süreç, risk yönetimi ve stratejik planlama gerektirir. Birikim yapmadan yatırıma başlamanın birçok yolu vardır, ancak her yöntemin kendine özgü riskleri ve avantajları vardır. Bu yazıda, birikim yapmadan yatırım yapmanın en etkili yollarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Örnek olarak, küçük yatırımlarla başlamak, yatırım araçlarını doğru seçmek, gelir getirici varlıkları kullanmak ve borç yönetimi stratejileri gibi konuları ele alacağız. Ayrıca, her yöntemin potansiyel risklerini ve bunları nasıl azaltabileceğinizi açıklayacağız. Amaç, okuyuculara finansal hedeflerine ulaşmaları için pratik ve güvenilir bilgiler sunmaktır.
Bu yazı, sadece teorik bilgilerden ziyade, pratik örnekler ve gerçek hayattan senaryolar içerecektir. Farklı yatırım stratejileri ve bunların uygulanabilirliği üzerinde durulacak, böylece okuyucular kendi finansal durumlarına uygun olanı seçebileceklerdir. Unutmayın, finansal planlama kişisel bir süreçtir ve herkesin ihtiyaçları ve hedefleri farklıdır. Bu nedenle, bu yazıda sunulan bilgiler genel bir rehber niteliğindedir ve bireysel finansal danışmanlık yerine geçmez.
Birikim Yapmadan Yatırım Yapmanın En Etkili Yolları
Yatırım Hesapları Oluşturma
Birikim yapmadan yatırım yapmak, kulağa imkansız gelse de, doğru stratejiler ve araçlar ile mümkün olabilir. Bu, özellikle genç yatırımcılar veya düşük gelirli bireyler için cazip bir seçenektir. Ancak, risk yönetimi ve uzun vadeli planlama bu yöntemlerde çok önemlidir. Bu bölümde, birikim olmadan yatırım yapmaya başlamanın ilk ve en önemli adımı olan yatırım hesapları oluşturma sürecini detaylı olarak ele alacağız.
Öncelikle, hangi tür yatırım hesabının sizin için en uygun olduğuna karar vermelisiniz. Bireysel Emeklilik Hesabı (BES), uzun vadeli yatırımlar için vergi avantajları sunar. Eğer emekliliğinize uzun bir süre varsa ve düzenli olarak küçük miktarlarda yatırım yapabiliyorsanız, BES oldukça uygun bir seçenektir. Örneğin, aylık sadece 100 TL’lik bir yatırım bile, yıllar içinde faizle birlikte önemli bir birikim sağlayabilir. Gelir Vergisi Kanunu‘nda yer alan teşvikler sayesinde, vergi yükünüzü azaltabilirsiniz. Ancak, BES’ten erken çekim yapmanız durumunda cezalar uygulanabilir.
Hissedarlık hesapları, hisse senetleri ve diğer menkul kıymetlerde yatırım yapmak için kullanılır. Birçok banka ve yatırım kuruluşu, düşük minimum bakiyelerle veya hatta bakiye şartı olmadan hesap açma imkanı sunmaktadır. Bu hesaplar, daha yüksek risk ve getiri potansiyeli içerir. Örneğin, teknoloji hisselerine yapılan bir yatırım, kısa sürede yüksek getiri sağlayabilir ancak aynı zamanda büyük kayıplara da neden olabilir. Bu nedenle, hisse senetlerine yatırım yapmadan önce kapsamlı bir araştırma yapmak ve risk toleransınızı değerlendirmek çok önemlidir.
Fon hesapları, çeşitli yatırım araçlarına (hisse senetleri, tahviller, emtialar vb.) yatırım yapmanızı sağlayan daha çeşitlendirilmiş bir yaklaşımdır. Mutual fonlar veya ETF’ler (Borsa Takip Eden Fonlar) gibi araçlar, düşük minimum yatırım miktarlarıyla erişilebilir olabilir. Bu, birikiminiz sınırlı olsa bile, portföyünüzü çeşitlendirmenize ve riski azaltmanıza olanak tanır. Örneğin, bir ETF’ye aylık 50 TL yatırım yaparak, farklı sektörlerdeki şirketlere maruz kalabilir ve tek bir şirketteki riskten korunabilirsiniz.
Hesap açma süreci genellikle kolaydır ve online olarak tamamlanabilir. Kimlik belgenizi ve adres bilgilerinizi doğrulamak gerekecektir. Bazı kuruluşlar, gelir belgesi veya kredi puanı gibi ek belgeler isteyebilir. Hesap açmadan önce, kuruluşun ücretlerini ve şartlarını dikkatlice inceleyin. Yüksek işlem ücretleri veya gizli masraflar, yatırım getirilerinizi olumsuz etkileyebilir. Birçok kuruluş, özellikle genç yatırımcılar için, düşük veya sıfır ücretli hesap seçenekleri sunmaktadır.
Sonuç olarak, birikim yapmadan yatırım yapmaya başlamak, doğru hesap türünü seçmek ve risk yönetimi stratejileri geliştirmekle mümkündür. Araştırma yapmak, farklı seçenekleri karşılaştırmak ve finansal danışmanlık almak, başarılı bir yatırım yolculuğunda önemli adımlardır. Unutmayın ki, uzun vadeli bir perspektif benimsemek ve sabırlı olmak, yatırımda başarıya ulaşmanın kilit unsurlarıdır.
Birikim Yapmadan Yatırım Yapmanın En Etkili Yolları
Borçlanarak Yatırım Yapma
Birikim yapmadan yatırım yapmak, riskli olsa da bazı durumlarda yüksek getiri sağlayabilecek bir stratejidir. Borçlanarak yatırım yapmak, bu stratejinin en belirgin örneğidir. Ancak, bu yöntemin potansiyel kazançlarının yanı sıra önemli riskleri de beraberinde getirdiğini unutmamak gerekir. Doğru planlama ve risk yönetimi olmadan, borçlanarak yatırım yapmak ciddi mali sorunlara yol açabilir.
Borçlanarak yatırım yapmanın en yaygın yöntemlerinden biri, kredi kartları ile yapılan yatırımlardır. Ancak, yüksek faiz oranları nedeniyle bu yöntem oldukça risklidir. Kredi kartı borçlarının kısa sürede kontrolden çıkması ve faizlerin sürekli artması, yatırım getirisini tamamen yok edebilir. Örneğin, %20 faiz oranıyla kredi kartından alınan bir kredi, yatırımınızın getirisinden daha yüksek bir maliyet oluşturabilir. Bu nedenle, kredi kartlarını yatırım aracı olarak kullanmak genellikle önerilmez.
Daha kontrollü bir yaklaşım, konut kredisi veya yatırım kredisi gibi daha düşük faiz oranlı krediler kullanmaktır. Bu krediler, genellikle emlak yatırımları, işletme kurulumu veya borsa yatırımları gibi daha büyük ölçekli yatırımlar için kullanılır. Örneğin, düşük faizli bir konut kredisi ile bir mülk satın alıp kiraya vermek, uzun vadede karlı bir yatırım olabilir. Ancak, bu durumda da dikkatli bir piyasa analizi ve risk değerlendirmesi şarttır. Gayrimenkul piyasasında yaşanabilecek düşüşler, yatırımınızın değer kaybetmesine ve borcunuzu ödemekte zorlanmanıza neden olabilir.
Borçlanarak yatırım yapmanın başarılı olması, diversifikasyon ve risk yönetimi stratejilerinin doğru uygulanmasına bağlıdır. Yatırımlarınızı tek bir varlığa değil, farklı sektörlere ve varlıklara yayarak riski azaltabilirsiniz. Ayrıca, olası risk senaryolarını göz önünde bulundurup, olası kayıpları karşılayabilecek bir acil durum fonuna sahip olmak da oldukça önemlidir. Birçok finansal uzman, borçlanarak yatırım yapmadan önce, toplam borcun yıllık gelirinizin belirli bir yüzdesini (genellikle %30-40) aşmaması gerektiğini önermektedir.
Sonuç olarak, borçlanarak yatırım yapmak potansiyel olarak yüksek getiri sağlayabilir, ancak aynı zamanda yüksek riskler de taşır. Bu yöntem, dikkatlice planlama, kapsamlı araştırma ve güçlü bir risk yönetimi stratejisi gerektirir. Yatırım yapmadan önce, finansal durumunuzu dikkatlice değerlendirmeniz ve profesyonel bir finans danışmanından yardım almanız önerilir. Unutmayın ki, herhangi bir yatırım karlı olmayabilir ve başlangıçta yatırdığınız sermayeyi kaybedebilirsiniz.
İstatistiksel veriler ve örnekler buraya eklenebilir. Örneğin, belirli bir dönemde konut fiyatlarındaki artış/azalış oranları, belirli bir kredi türünün faiz oranları gibi veriler kullanılabilir. Bunlar, makaleyi daha güçlü ve ikna edici hale getirecektir.
Birikim Yapmadan Yatırım Yapmanın En Etkili Yolları
Gelir Getiren Yatırımlar
Birikim yapmadan yatırım yapmak kulağa imkansız gibi gelse de, kredi kullanımı, varlıkların değerlendirilmesi ve yeteneklerin ticarileştirilmesi gibi yöntemlerle mümkün olabilir. Ancak, bu yöntemlerin riskleri de beraberinde getirdiğini unutmamak önemlidir. Herhangi bir yatırım kararı vermeden önce, potansiyel getirileri ve riskleri dikkatlice değerlendirmek ve gerekirse profesyonel bir finans danışmanından destek almak şarttır.
Kredi kullanımı, en yaygın yöntemlerden biridir. Örneğin, konut kredisi alarak bir ev satın almak ve kira geliri elde etmek veya düşük faizli bir krediyle iş kurmak, birikim olmadan yatırıma başlamanın bir yoludur. Ancak, kredi kullanırken faiz oranlarını, geri ödeme koşullarını ve olası riskleri dikkatlice analiz etmek çok önemlidir. Yüksek faiz oranları ve beklenmedik ekonomik durumlar, kredi borcunuzun yönetilemez hale gelmesine neden olabilir. ABD’de 2022 yılında ortalama konut kredisi faiz oranı %6 civarındaydı. Bu oran, yatırımın karlılığını doğrudan etkileyen önemli bir faktördür.
Varlıkların değerlendirilmesi, birikim olmadan yatırım yapmanın bir diğer yoludur. Eğer elinizde değerli bir araba, mücevher veya antika gibi varlıklar varsa, bunları ipotek ederek veya satarak yatırım yapabilirsiniz. Örneğin, değerli bir arabayı ipotek ederek küçük bir işletme kurmak veya hisse senedi almak mümkündür. Ancak, bu yöntemde varlığınızın değer kaybı riskini göz önünde bulundurmanız gerekir. Piyasa koşullarına bağlı olarak, varlığınızın değerinin düşmesi durumunda borçlarınız artabilir.
Yeteneklerin ticarileştirilmesi, birikim olmadan yatırım yapmanın en yaratıcı ve düşük maliyetli yollarından biridir. Eğer iyi bir yazar, grafik tasarımcı veya yazılım geliştiriciyseniz, yeteneklerinizi online platformlar aracılığıyla pazarlayarak gelir elde edebilirsiniz. Freelance işler, online dersler veya kendi ürünlerinizi satmak gibi seçenekler mevcuttur. Örneğin, Udemy gibi platformlarda online dersler satarak, az maliyetle yüksek gelir elde edebilirsiniz. Ancak, bu yöntemde rekabet oldukça yüksektir ve başarılı olmak için güçlü bir pazarlama stratejisi ve kaliteli bir ürün sunmak şarttır.
Sonuç olarak, birikim yapmadan yatırım yapmak mümkündür, ancak risk yönetimi son derece önemlidir. Herhangi bir yatırım kararı vermeden önce, potansiyel getirileri ve riskleri dikkatlice değerlendirmek, finansal durumunuzu analiz etmek ve gerekirse profesyonel bir danışmandan destek almak hayati önem taşır. Unutmayın ki, yüksek getiri vaat eden yatırımlar genellikle yüksek riskler de taşır. Dolayısıyla, yatırım yapmadan önce kapsamlı bir araştırma yapmak ve risk toleransınızı belirlemek çok önemlidir.
Yatırım Stratejileri
Birikim yapmadan yatırım yapmak, kulağa imkansız gibi gelse de, kredi kullanımı ve varlıkların etkili yönetimi ile mümkün olabilir. Ancak bu, yüksek risk taşıyan bir yaklaşım olduğundan, dikkatli bir planlama ve bilinçli kararlar almayı gerektirir. Bu stratejiler, kısa vadeli kazanç odaklı değil, uzun vadeli bir perspektife sahip olmayı gerektirir. Hızlı zenginleşme vaat eden yöntemlerden uzak durmak, başarının anahtarıdır.
Kredi kullanımı, en yaygın stratejilerden biridir. Örneğin, düşük faizli bir konut kredisi ile bir mülk satın alarak, kira geliri elde edebilir ve mülkün değer artışından faydalanabilirsiniz. Ancak, bu strateji, faiz oranlarındaki artışlar ve piyasa dalgalanmaları gibi riskleri de beraberinde getirir. Örneğin, 2008 küresel mali krizinde, konut piyasasında yaşanan düşüş birçok kişiyi ağır borç yükü altında bırakmıştır. Bu nedenle, kredi kullanmadan önce, olası riskleri dikkatlice değerlendirmek ve finansal durumunuzu gerçekçi bir şekilde analiz etmek çok önemlidir.
Bir diğer strateji ise, varlıklarınızı etkili bir şekilde yönetmektir. Eğer halihazırda sahip olduğunuz bir varlık (örneğin, bir araba veya değerli eşyalar) varsa, bunları güvenilir bir platform aracılığıyla kredi teminatı olarak kullanarak yatırım yapabilirsiniz. Bu yöntem, az miktarda sermaye ile yatırıma başlamanızı sağlar. Ancak, bu varlığın değer kaybetmesi durumunda, yatırımınız risk altında kalabilir. Örneğin, arabayı teminat göstererek alınan bir kredi, arabada meydana gelebilecek bir kaza durumunda sorunlara yol açabilir.
Yatırım çeşitlendirmesi, birikim yapmadan yatırım yaparken en önemli unsurlardan biridir. Tek bir yatırım aracına odaklanmak yerine, farklı sektörlere ve yatırım araçlarına (örneğin, hisse senetleri, tahviller, emtialar) yatırım yapmak, riskleri dağıtmanıza ve potansiyel kayıpları sınırlamanıza yardımcı olur. Örneğin, %100 hisse senetine yatırım yapmak yerine, portföyünüzün bir kısmını tahvillere veya emtialara ayırmanız daha güvenli bir yaklaşım olacaktır. Araştırmalar, çeşitlendirilmiş bir portföyün, tek bir yatırım aracına odaklanan bir portföyden daha yüksek getiri sağlama olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Örneğin, dünyanın en büyük yatırım fonlarından biri olan Vanguard’ın araştırmaları, uzun vadeli yatırımcılar için çeşitlendirmenin önemini vurgular.
Son olarak, uzmanlardan destek almak önemlidir. Bir finansal danışmanla görüşerek, kişisel durumunuza uygun bir yatırım stratejisi belirleyebilirsiniz. Bu, riskleri azaltmanıza ve yatırım hedeflerinize ulaşmanıza yardımcı olabilir. Profesyonel danışmanlık, özellikle birikim yapmadan yatırım yaparken, doğru adımları atmanıza ve olası hatalardan kaçınmanıza yardımcı olacaktır.
Unutmayın, birikim yapmadan yatırım yapmak yüksek risk içerir. Bu stratejileri uygulamadan önce, kapsamlı bir araştırma yapmalı ve kendi risk toleransınızı dikkate almalısınız. Hızlı zenginleşme vaatlerine kanmadan, uzun vadeli bir perspektif benimsemek ve sabırlı olmak başarının anahtarıdır.
Risk Yönetimi ve Kontrolü
Birikim yapmadan yatırım yapmak, yüksek getiri vaat etse de yüksek riskler de beraberinde getirir. Bu nedenle, birikiminiz olmasa bile yatırım yapmayı düşünüyorsanız, risk yönetimi ve kontrolü olmazsa olmazdır. Risk yönetimi, potansiyel kayıpları belirleyip azaltmak için sistematik bir yaklaşım gerektirir. Bu yaklaşım, yatırım kararlarınızı şekillendiren ve olası olumsuz sonuçları en aza indirmeyi amaçlayan bir strateji oluşturmanızı sağlar.
Öncelikle, yatırım hedeflerinizi net bir şekilde tanımlamanız gerekir. Kısa vadeli mi yoksa uzun vadeli mi yatırım yapmayı planlıyorsunuz? Hedefiniz nedir? Örneğin, bir ev almak için mi, eğitiminizi finanse etmek için mi yoksa emeklilik için mi yatırım yapıyorsunuz? Hedeflerinizi belirlemek, risk toleransınızı anlamanıza yardımcı olur. Uzun vadeli yatırımlar genellikle daha fazla risk almaya olanak tanırken, kısa vadeli yatırımlar daha düşük riskli seçenekleri tercih etmenizi gerektirir. Örneğin, kısa vadeli bir hedef için yüksek riskli bir hisse senedine yatırım yapmak, hedefinizden sapmanıza ve kayıplar yaşamanıza sebep olabilir.
Diversifikasyon, risk yönetiminin temel taşlarından biridir. Yumurtalarınızı tek bir sepete koymamak atasözü burada devreye giriyor. Tek bir yatırım aracına tüm paranızı yatırmak yerine, farklı yatırım sınıflarına (hisseler, tahviller, emtialar, gayrimenkul vb.) yatırım yaparak riskleri dağıtabilirsiniz. Örneğin, %100’ünü tek bir hisse senedine yatırmak yerine, portföyünüzü çeşitli sektörlerden hisse senetleri, tahviller ve belki de biraz altınla çeşitlendirebilirsiniz. Bu, bir yatırım aracının kötü performans göstermesi durumunda diğerlerinin potansiyel olarak telafi etmesini sağlayacaktır. Araştırmalar, diversifiye edilmiş portföylerin daha az volatil ve daha yüksek getiri sağlama olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir.
Risk toleransınızı belirlemek de oldukça önemlidir. Yatırımınızdaki olası kayıplara ne kadar tahammül edebilirsiniz? Risk toleransınız, yatırım stratejinizi belirlemenizde size rehberlik eder. Yüksek risk toleransına sahip olanlar, daha yüksek getiri potansiyeline sahip ancak aynı zamanda daha yüksek riskli yatırımlara yönelebilirler. Düşük risk toleransına sahip olanlar ise daha düşük getiri ama daha yüksek güvenlik sunan yatırımlara odaklanmalıdır. Örneğin, yüksek riskli bir girişim sermayesi yatırımına kıyasla, devlet tahvilleri daha düşük bir getiri sağlayabilir, ancak sermayenizin güvenliğini daha iyi sağlar.
Son olarak, sürekli takip ve yeniden değerlendirme, başarılı risk yönetiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Yatırım piyasaları dinamiktir ve sürekli değişmektedir. Bu nedenle, yatırımlarınızı düzenli olarak takip etmek ve gerektiğinde stratejinizi ayarlamak önemlidir. Piyasa koşullarındaki değişiklikleri, kendi mali durumunuzdaki değişiklikleri ve yatırım hedeflerinizdeki değişiklikleri göz önünde bulundurarak yatırım stratejinizi yeniden değerlendirmeniz gerekebilir. Bu şekilde, risklerinizi kontrol altında tutarak, birikiminiz olmadan da yatırımlarınızdan en iyi şekilde faydalanabilirsiniz.
Bu çalışmada, birikim yapmadan yatırım yapmanın çeşitli yollarını ele aldık. Geleneksel birikim yöntemlerinin aksine, bu yöntemler genellikle daha yüksek risk ve potansiyel getiriyle karakterizedir. Ancak, bu yüksek risk, dikkatli bir planlama ve strateji gerektirdiğini de vurgular. Araştırmamız, kredi kartları ve kişisel krediler gibi borçlanma araçlarının yatırım için kullanılmasının, yüksek faiz oranları nedeniyle uzun vadede zararlı olabileceğini göstermiştir. Bu nedenle, bu yöntemlerin yalnızca çok kısa vadeli ve yüksek getiri potansiyeli olan yatırımlar için ve özenle değerlendirildikten sonra kullanılması önerilir.
Gayrimenkul yatırımları, özellikle kaldıraç kullanımı ile, birikim olmadan yatırım yapmanın yaygın bir yoludur. Ancak, gayrimenkul piyasasının dalgalanmaları ve yüksek başlangıç maliyetleri göz önünde bulundurulmalıdır. Benzer şekilde, hisselere yatırım, özellikle marjin hesabı kullanarak, birikim olmadan yüksek getiri sağlayabilir, ancak aynı zamanda büyük kayıplara da yol açabilir. Bu nedenle, risk toleransı ve piyasa bilgisi bu tür yatırımlar için çok önemlidir. Kripto para birimleri gibi alternatif yatırım araçları da yüksek getiri potansiyeli sunarken, aynı zamanda aşırı volatiliteye sahiptir ve bu nedenle dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir.
Çalışmamız, birikim yapmadan yatırım yapmanın olası yollarını gösterse de, bu yöntemlerin riskli olduğunu ve finansal zorluklara yol açabileceğini vurgulamaktadır. Özenli bir araştırma, risk yönetimi ve gerçekçi beklentiler, bu tür yatırımların başarısı için hayati öneme sahiptir. Ayrıca, yatırım yapmadan önce finansal danışman ile görüşmek, kişisel durumunuza uygun stratejiler belirlemenize yardımcı olabilir.
Geleceğe yönelik olarak, fintech şirketlerinin sunduğu yeni yatırım araçları ve platformların birikim olmadan yatırım yapmayı kolaylaştıracağı öngörülmektedir. Ancak, bu trendin beraberinde yeni riskleri de getireceği unutulmamalıdır. Yapay zeka ve büyük veri analitiğinin yatırım kararlarını etkilemesi ve kişiselleştirilmiş yatırım stratejilerinin yaygınlaşması beklenmektedir. Bu gelişmeler, hem fırsatlar hem de riskler sunmaktadır ve yatırımcıların bu gelişmeleri yakından takip etmeleri önemlidir. Finansal okuryazarlığın artması ve şeffaflık, gelecekteki yatırım kararlarında daha bilinçli ve sorumlu davranışları teşvik edecektir.
Sonuç olarak, birikim yapmadan yatırım yapmak mümkün olsa da, bu yöntemlerin yüksek riskler içerdiğini ve dikkatli bir yaklaşım gerektirdiğini unutmamak önemlidir. Uygun araştırma, risk yönetimi ve profesyonel danışmanlık, başarılı bir yatırım stratejisi için olmazsa olmazlardır. Gelecekteki yatırım ortamı hızlı bir değişim içinde olacak ve yatırımcıların bu değişime uyum sağlamak için sürekli öğrenme ve gelişmeye önem vermeleri gerekmektedir.
