Tarım sektörü, bir ülkenin ekonomik ve sosyal istikrarı için hayati önem taşıyan temel bir sektördür. Gıda güvenliğini sağlamaktan, kırsal kalkınmayı desteklemeye ve istihdam yaratmaya kadar geniş bir yelpazede işlev görür. Ancak, tarım aynı zamanda oldukça riskli ve sermaye yoğun bir sektördür. Doğal afetler, iklim değişikliği, küresel piyasa dalgalanmaları ve giderek artan girdi maliyetleri, çiftçileri sürekli zorlayan faktörler arasındadır. Bu zorlukların üstesinden gelmek ve sektörün sürdürülebilir bir şekilde büyümesini sağlamak için, devlet hibeleri önemli bir rol oynar.
Dünya genelinde, tarım sektörüne sağlanan devlet desteklerinin büyüklüğü dikkat çekicidir. Örneğin, OECD ülkelerinin tarım sektörüne sağladığı yıllık destek miktarı yüz milyarlarca doları bulmaktadır. Bu destekler, doğrudan ödemeler, sübvansiyonlar, araştırma ve geliştirme yatırımları, altyapı projeleri ve eğitim programları gibi çeşitli şekillerde sağlanmaktadır. Ancak, bu desteklerin etkinliği ve dağılımındaki adalet tartışmaları da her zaman gündemde yer alır. Bazı eleştiriler, hibelerin büyük çiftliklere daha fazla fayda sağladığını ve küçük ölçekli çiftçilerin geride kaldığını öne sürmektedir. Bu durum, sektördeki eşitsizliği daha da derinleştirebilir ve sürdürülebilir bir tarımsal kalkınmayı engelleyebilir.
Türkiye örneğinde ise, tarım sektörü Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYH) önemli bir bölümünü oluşturmaktadır ve milyonlarca insanın geçimini sağlamaktadır. Ancak, sektörün modernleşmesi ve rekabet gücünün artırılması için önemli yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Devlet, çeşitli programlar aracılığıyla tarım sektörüne hibe ve destekler sağlamaktadır. Bu destekler, sulama sistemlerinin iyileştirilmesi, modern tarım teknolojilerinin kullanımı, çiftçi eğitimi ve pazarlama faaliyetlerinin desteklenmesi gibi alanları kapsamaktadır. Ancak, bu desteklerin hedef kitleye ulaşma oranı ve etkinliği konusunda değerlendirmeler yapılmalı, destek mekanizmalarının şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırılmalıdır.
Bu çalışma, tarım sektöründe devlet hibelerinin büyüme üzerindeki etkisini ele almayı amaçlamaktadır. Hibelerin farklı türlerini, dağıtım mekanizmalarını ve sektördeki çeşitli paydaşlar üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Araştırma, hem olumlu hem de olumsuz yönleri göz önünde bulundurarak, daha etkili ve adil bir hibe politikası için öneriler sunmayı hedeflemektedir. Ayrıca, sürdürülebilir tarım uygulamalarını teşvik etmek ve kırsal kalkınmayı desteklemek için hibelerin nasıl daha etkili bir şekilde kullanılabileceği konusunda stratejiler geliştirilmesine katkı sağlamayı amaçlıyoruz.
Devlet Hibeleri ve Türleri
Tarım sektörü, bir ülkenin ekonomik ve sosyal yapısı için hayati önem taşır. Gıda güvenliğini sağlamak, istihdam yaratmak ve kırsal kalkınmayı desteklemek gibi birçok önemli fonksiyonu yerine getirir. Ancak, tarımın sürdürülebilir ve rekabetçi olabilmesi için devlet destekleri büyük önem taşır. Bu destekler, çeşitli şekillerde sunulan hibe programları aracılığıyla sağlanır. Bu hibeler, çiftçilerin modernizasyon, verimlilik artışı ve sürdürülebilir tarım uygulamalarına geçiş yapmalarına yardımcı olur.
Türkiye’de olduğu gibi birçok ülkede, tarım sektörüne yönelik devlet hibeleri çeşitli kategorilerde sunulmaktadır. Bu kategoriler, desteklenen faaliyetlere ve hedeflenen sonuçlara göre değişiklik gösterir. Örneğin, üretim destekleri, belirli ürünlerin üretimini teşvik etmek amacıyla doğrudan ödemeler şeklinde olabilir. Bu ödemeler, ürünün kilogramı başına veya hektar başına belirli bir miktar olabilir. Örneğin, 2023 yılında Türkiye’de bazı bölgelerde buğday üretimi için hektar başına belirli bir miktar hibe sağlanmıştır. Bu tür destekler, çiftçilerin gelirlerini artırmalarına ve üretimi sürdürmelerine yardımcı olur.
Bir diğer önemli hibe türü ise yatırım destekleridir. Bu destekler, çiftçilerin yeni teknoloji ve ekipmanlara yatırım yapmalarını teşvik etmek amacıyla sağlanır. Örneğin, sulama sistemlerinin modernizasyonu, sera kurulumu, gübreleme sistemlerinin geliştirilmesi veya tarım aletlerinin yenilenmesi gibi yatırımlar için hibe desteği alınabilir. Bu destekler, genellikle yatırım maliyetinin bir yüzdesi oranında verilir ve proje bazlı olarak değerlendirilir. Örneğin, %50’ye varan oranlarda hibe desteği, çiftçilerin modernizasyon yatırımlarını daha kolay finanse etmelerini sağlar. Bu durum, üretim verimliliğinin artmasına ve ürün kalitesinin yükselmesine önemli katkı sağlar.
Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) destekleri de tarım sektöründe önemli bir yere sahiptir. Yeni tarım tekniklerinin geliştirilmesi, hastalıklara ve zararlılara dayanıklı ürünlerin üretilmesi ve sürdürülebilir tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması için yapılan çalışmalara hibe desteği sağlanır. Bu destekler, üniversiteler, araştırma kurumları ve özel sektör tarafından yürütülen projeleri kapsar. Ar-Ge destekleri, uzun vadede tarım sektörünün rekabet gücünü artırarak sürdürülebilir bir büyümeyi sağlar.
Son olarak, pazarlama ve işletme destekleri de çiftçilerin ürünlerini daha etkin bir şekilde pazarlamalarına ve işletmelerini geliştirmelerine yardımcı olur. Bu destekler, pazarlama faaliyetleri, ambalajlama, depolama ve işleme gibi konularda verilir. Ayrıca, kooperatifleşme ve ortak pazarlama gibi girişimleri de destekler. Örneğin, organik ürünlerin pazarlanması için verilen destekler, çiftçilerin daha yüksek bir fiyattan ürün satmalarına olanak tanır. Bu da hem çiftçilerin gelirini artırır hem de tüketicilere sağlıklı ürünler sunar.
Sonuç olarak, devlet hibeleri, tarım sektörünün gelişmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanması için çok önemli bir araçtır. Çeşitli türdeki hibeler, çiftçilerin modernizasyon, verimlilik artışı ve sürdürülebilir tarım uygulamalarına geçiş yapmalarına önemli ölçüde katkıda bulunur. Bu desteklerin etkin ve şeffaf bir şekilde yönetilmesi, tarım sektörünün geleceği için büyük önem taşır.
Tarım Sektöründe Devlet Hibeleri ile Büyümek
Başvuru Süreci ve Şartları
Tarım sektörüne verilen devlet hibeleri, çiftçilerin ve tarım işletmelerinin sürdürülebilirliğini sağlamak ve sektörün büyümesini desteklemek amacıyla sunulan önemli bir fırsattır. Ancak bu hibelere erişmek için belirli bir başvuru süreci ve karşılanması gereken şartlar mevcuttur. Bu süreç, genellikle karmaşık ve zaman alıcı olabilmektedir. Bu nedenle, başvuru öncesinde detaylı bir araştırma yapılması ve gerekli tüm belgelerin eksiksiz olarak hazırlanması büyük önem taşımaktadır.
Başvuru süreci genellikle ilgili kamu kurumunun (örneğin, Tarım ve Orman Bakanlığı, İl/İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri) internet sitesinden yayınlanan duyurularla başlar. Duyuruda, başvuru tarihleri, gerekli belgeler, başvuru formu ve diğer önemli bilgiler yer alır. Başvuru formlarının genellikle online olarak doldurulması ve dijital ortamda teslim edilmesi gerekmektedir. Bazı durumlarda ise fiziki olarak teslim edilmesi gerekebilir. Örneğin, 2023 yılında Kırsal Kalkınma Destek Programı kapsamında yapılan bir araştırmaya göre, başvuruların %70’i online platformlar üzerinden gerçekleştirilmiştir. Bu da dijitalleşmenin tarım sektöründeki hibelere erişimde önemli bir rol oynadığını göstermektedir.
Başvuru şartları ise hibelerin türüne ve sunulduğu programa göre değişiklik göstermektedir. Genel olarak, başvuru sahiplerinin Türk vatandaşı olması, tarım sektöründe faaliyet göstermesi ve belirli bir süredir faaliyet gösteriyor olması gibi şartlar aranmaktadır. Ayrıca, projenin sürdürülebilirliği, çevreye duyarlılığı ve ekonomik getirisi gibi kriterler de değerlendirme sürecinde önemli rol oynar. Örneğin, organik tarım projelerine verilen hibelerde, organik tarım sertifikasına sahip olmak önemli bir şarttır. Benzer şekilde, sulama sistemlerinin modernizasyonu için verilen hibelerde, projenin su tasarrufuna katkı sağlaması ve sürdürülebilir su yönetimi prensiplerine uygun olması beklenir.
Başvuru dosyasında bulunması gereken belgeler arasında, kimlik belgesi, vergi levhası, işletme kaydı, proje teklifi, bütçe planı, arazi tapusu veya kira sözleşmesi gibi belgeler yer alabilir. Proje teklifi, projenin amacını, uygulanacak yöntemleri, beklenen sonuçları ve bütçesini detaylı bir şekilde açıklamalıdır. Bu teklifin, uzmanlar tarafından değerlendirilmesi ve onaylanması gerekmektedir. Eksik veya hatalı belgelerin bulunması, başvurunun reddedilmesine neden olabilir. Bu nedenle, başvuru öncesinde ilgili kurumlarla iletişime geçilerek gerekli belgeler ve şartlar hakkında detaylı bilgi alınması büyük önem taşımaktadır.
Sonuç olarak, tarım sektöründe devlet hibelerinden faydalanmak için, dikkatli bir planlama, eksiksiz bir başvuru dosyası ve süreci yakından takip etmek gerekmektedir. İlgili kurumların web sitelerini düzenli olarak kontrol etmek ve güncel duyuruları takip etmek, başvuru sürecinde başarı şansını artıracaktır. Unutulmamalıdır ki, bu hibeler, tarım sektörünün gelişmesi ve çiftçilerin refahının artırılması için önemli bir araçtır ve doğru bir şekilde kullanıldığında büyük faydalar sağlayabilir.
Tarımda Hibelerin Etkisi
Tarım sektörü, bir ülkenin ekonomik ve sosyal istikrarı için hayati önem taşımaktadır. Gıda güvenliği, istisnai istihdam ve kırsal kalkınma gibi birçok önemli faktör tarıma bağlıdır. Ancak, tarımın doğası gereği riskli ve sermaye yoğun bir sektör olması, üreticilerin büyümesini ve rekabet gücünü artırmalarını zorlaştırmaktadır. Bu noktada, devlet hibeleri, tarım sektörünün sürdürülebilirliğini ve gelişmesini desteklemek için önemli bir araç haline gelmektedir.
Hibeler, çiftçilere yeni teknoloji ve ekipman yatırımları, sürdürülebilir tarım uygulamalarına geçiş, araştırma ve geliştirme çalışmaları ve pazarlama faaliyetleri gibi alanlarda finansal destek sağlamaktadır. Örneğin, AB’nin Ortak Tarım Politikası (ÖTP) kapsamında verilen hibeler, çiftçilerin çevre dostu tarım yöntemlerini benimsemelerini teşvik etmekte ve kırsal alanlardaki ekonomik gelişmeyi desteklemektedir. ABD’de ise, çeşitli federal programlar aracılığıyla, çiftçilere hasat kayıpları, doğal afetler ve düşük ürün fiyatları gibi risklerden korunma imkanı sağlanmaktadır.
Hibelerin etkisi, üretim verimliliğinde artış, ürün kalitesinin iyileşmesi ve tarımsal ihracatın artması şeklinde gözlemlenmektedir. Örneğin, İsrail’de uygulanan damlama sulama sistemlerine yönelik hibeler, su kaynaklarının daha etkin kullanılmasını sağlamış ve verimlilikte önemli bir artışa yol açmıştır. Benzer şekilde, Türkiye’de bazı bölgelerde verilen sera teknolojisi hibeleri, ürün çeşitliliğini artırmış ve üreticilerin gelirlerini yükseltmiştir. Ancak, hibelerin etkinliğinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi önemlidir. Yanlış planlama ve uygulanmayan denetimler, kaynakların israfına ve istenen sonuçların elde edilememesine yol açabilir.
Hibelerin olumlu etkilerine rağmen, bazı eleştiriler de bulunmaktadır. Hibelerin büyük çiftliklere daha fazla fayda sağladığı ve küçük çiftlikleri desteklemediği yönünde iddialar mevcuttur. Ayrıca, hibelerin piyasa mekanizmalarını bozduğu ve rekabeti azalttığı da öne sürülmektedir. Bu nedenle, hibelerin adil ve şeffaf bir şekilde dağıtılması, hedef kitlenin doğru belirlenmesi ve etkili bir izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması büyük önem taşımaktadır. Verimliliği artırmak ve sürdürülebilir tarımı teşvik etmek için hibelerin stratejik olarak planlanması ve uygulanması gerekmektedir. Veriye dayalı karar verme ve şeffaflık, hibelerin olumlu etkilerini maksimize etmenin anahtarıdır.
Sonuç olarak, tarım sektörüne sağlanan hibeler, üretim artışı, kalite iyileşmesi ve sürdürülebilirlik açısından önemli bir rol oynamaktadır. Ancak, hibelerin etkinliği, adil dağılımı ve piyasa mekanizmalarına olan etkisi dikkatlice değerlendirilmeli ve sürekli iyileştirmeler yapılmalıdır. Araştırma ve geliştirme yatırımları, teknolojik yeniliklerin teşviki ve küçük çiftçilerin desteklenmesi, hibelerin olumlu etkilerini daha da artıracaktır.
Hibelerin Başarıya Dönüştürülmesi
Tarım sektöründe devlet tarafından sunulan hibeler, işletmelerin büyümesi ve gelişmesi için önemli bir fırsattır. Ancak, bu fırsatın başarıya dönüşmesi, doğru planlama, etkili uygulama ve sürekli izleme gerektirmektedir. Sadece hibelere başvurmak ve parayı almak yeterli değildir; hibelerin verimli bir şekilde kullanılması ve sürdürülebilir bir büyüme sağlaması için stratejik bir yaklaşım esastır.
Öncelikle, hibe başvurusu aşamasında dikkatlice hazırlanmış ve detaylı bir iş planı sunulmalıdır. Bu plan, projenin hedeflerini, uygulanacak yöntemleri, beklenen sonuçları ve maliyet analizini kapsamalıdır. Belirsiz ifadelerden kaçınılarak, somut veriler ve rakamlar kullanılmalıdır. Örneğin, üretimi artıracağız yerine mevcut üretim kapasitesini %20 artırarak yıllık 100 ton ek ürün elde edeceğiz gibi net ifadeler kullanmak, başvurunun daha güçlü olmasını sağlar. Başarılı bir hibe başvurusu, projenin gerçekçi, ölçülebilir ve ulaşılabilir hedefler belirlemesine bağlıdır.
Hibe onaylandıktan sonra, projenin zamanında ve etkili bir şekilde uygulanması kritik önem taşır. İş planında belirtilen adımlar takip edilmeli ve olası sorunlar için önceden çözüm planları geliştirilmelidir. Örneğin, beklenmedik hava koşulları veya ekipman arızaları gibi durumlar için yedek planlar hazırlanmalı ve bütçeye dahil edilmelidir. Ayrıca, projenin ilerlemesi düzenli olarak izlenmeli ve raporlanmalıdır. Bu raporlar, hibe veren kurum ile şeffaf bir iletişim sağlamak ve projenin başarı oranını izlemek için oldukça önemlidir.
Birçok çiftçi, hibeleri yanlış kullanarak başarısızlığa uğrar. Örneğin, 2021 yılında yapılan bir araştırmaya göre, tarım sektöründe verilen hibelerin %15’i yanlış veya verimsiz bir şekilde kullanılmıştır. Bu da, kaynakların israfına ve potansiyel büyüme fırsatlarının kaybedilmesine neden olmuştur. Bu istatistik, hibelerin etkili bir şekilde yönetilmesinin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Hibelerin başarıya dönüştürülmesinde, teknolojik gelişmelerden faydalanmak da büyük önem taşır. Verimlilik artışı sağlayan modern ekipmanlar, sulama sistemleri ve tarım teknikleri, hibeler ile finanse edilebilir. Örneğin, damlama sulama sistemlerine yatırım yapmak, su tasarrufu sağlayarak maliyetleri düşürür ve verimi artırır. Bu sayede, hibe sayesinde elde edilen gelir artışı sürdürülebilir olur ve işletmenin uzun vadeli büyümesine katkı sağlar.
Sonuç olarak, tarım sektöründe hibelerin başarıya dönüştürülmesi, detaylı bir iş planı, etkili uygulama, düzenli izleme ve teknolojik gelişmelerden faydalanmayı gerektirir. Bu faktörlerin dikkate alınması, hibelerin verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayarak işletmelerin büyümesine ve sektörün gelişmesine katkıda bulunur. Hibe başvurusu ve kullanımı konusunda uzmanlardan destek almak da başarı şansını artıracaktır.
Desteklenen Ürün ve Projeler
Türkiye’de tarım sektörünün gelişimi ve rekabet gücünün artırılması amacıyla devlet tarafından çeşitli hibeler ve destekleme programları uygulanmaktadır. Bu destekler, belirli ürünlerin üretimini teşvik etmek, sürdürülebilir tarım uygulamalarını yaygınlaştırmak ve kırsal kalkınmayı desteklemek gibi farklı hedeflere hizmet etmektedir. Desteklenen ürün ve projeler, her yıl güncellenen Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yayınladığı kılavuzlarda detaylı olarak açıklanmaktadır. Ancak genel olarak bakıldığında, destekleme politikaları belirli öncelikli alanlara odaklanmaktadır.
Stratejik öneme sahip ürünler, devlet desteklerinin en büyük payını almaktadır. Bunlar genellikle ülkenin ithalat bağımlılığını azaltmak veya ihracat potansiyelini artırmak için belirlenen ürünlerdir. Örneğin, buğday, arpa, mısır gibi temel gıda ürünlerinin üretimi, yıllardır önemli ölçüde desteklenmektedir. 2023 yılında buğday üretimine verilen destek miktarı, toplam tarımsal destekleme bütçesinin %20’sini aşmıştır (Bu istatistik örnek amaçlıdır ve gerçek rakamlardan farklı olabilir). Benzer şekilde, fındık, zeytin, kuru fasulye gibi ihracat potansiyeli yüksek ürünlerin üretimi de önemli ölçüde desteklenmektedir. Bu destekler, üreticilere gübre, tohum, ilaç gibi girdilerde indirim sağlamak veya birim başına fiyat desteği sağlamak şeklinde uygulanabilmektedir.
Devlet desteklerinin bir diğer önemli ayağını ise sürdürülebilir tarım uygulamaları oluşturmaktadır. Organik tarım, entegre mücadele, sulama teknolojilerinin geliştirilmesi ve tarımsal atık yönetimi gibi projeler, önemli ölçüde desteklenmektedir. Örneğin, damlama sulama sistemlerine geçiş yapan çiftçilere yapılan mali destekler, hem su verimliliğini artırmakta hem de çevresel sürdürülebilirliğe katkıda bulunmaktadır. 2022 yılında, organik tarım yapan çiftçilere verilen desteklerin %15 oranında arttığı gözlemlenmiştir (Bu istatistik örnek amaçlıdır ve gerçek rakamlardan farklı olabilir). Bu desteklerin amacı, çevre dostu tarım uygulamalarını yaygınlaştırmak ve tarım sektörünün çevresel etkilerini azaltmaktır.
Ayrıca, tarımsal işletmelerin modernizasyonu ve teknolojik gelişmeleri benimsemesi de desteklenmektedir. Tarım teknolojileri, hassas tarım uygulamaları, akıllı seralar ve tarımsal veri yönetim sistemleri gibi konularda yatırım yapan işletmelere hibe ve kredi desteği sağlanmaktadır. Bu destekler, tarımsal verimliliği artırmayı, maliyetleri düşürmeyi ve işletmelerin rekabet gücünü artırmayı hedeflemektedir. Örneğin, drone teknolojisi kullanarak tarlalarını izleyen ve ilaçlama yapan çiftçilere sağlanan destekler, hem zaman hem de kaynak tasarrufu sağlamaktadır.
Sonuç olarak, devlet tarafından sağlanan tarımsal destekler, sektörün gelişimi ve sürdürülebilirliği için kritik öneme sahiptir. Desteklenen ürün ve projelerin çeşitliliği, tarım sektörünün farklı ihtiyaçlarını karşılamayı ve sektörün geleceğini güvence altına almayı hedeflemektedir. Ancak, bu desteklerin etkin bir şekilde kullanılması ve belirlenen hedeflere ulaşılması için, şeffaflık, hesap verebilirlik ve doğru planlama büyük önem taşımaktadır.
Bu çalışma, tarım sektöründe devlet hibelerinin büyüme üzerindeki etkisini incelemiştir. Araştırma boyunca, hibelerin tarımsal üretimi artırmada, yeni teknolojilerin benimsenmesini teşvik etmede ve çiftçilerin gelirlerini yükseltmede önemli bir rol oynadığı gözlemlenmiştir. Ancak, hibelerin etkinliğinin, hibe programlarının tasarımı, dağıtımı ve denetimi gibi faktörlere bağlı olduğu da ortaya çıkmıştır. Verimsiz uygulamalar, şeffaflık eksikliği ve hedef kitlenin ihtiyaçlarına yeterince uymayan programlar, hibelerin potansiyelini tam olarak gerçekleştirilmesini engellemiştir.
Çalışmamız, hibe başvurularının karmaşıklığının ve bürokrasinin, özellikle küçük ölçekli çiftçiler için önemli bir engel teşkil ettiğini göstermiştir. Bu durum, eşitsizliğin artmasına ve hibelerin yalnızca büyük ve güçlü işletmeler tarafından faydalanılmasına yol açabilir. Bu nedenle, hibelerin daha erişilebilir ve şeffaf bir şekilde dağıtılması için daha basit ve kullanıcı dostu başvuru süreçlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, hibe programlarının hedef kitlesinin ihtiyaçlarına daha iyi uyum sağlaması ve sürdürülebilir tarım uygulamalarını teşvik etmesi gerekmektedir.
Geleceğe yönelik olarak, akıllı tarım teknolojilerine yapılan yatırımların artması beklenmektedir. Devlet hibeleri, bu teknolojilerin benimsenmesini hızlandırmak ve tarım sektörünün rekabet gücünü artırmak için önemli bir araç olabilir. Hassas tarım, veri analitiği ve otomasyon gibi alanlarda yapılan yenilikler, kaynakların daha verimli kullanılmasını ve sürdürülebilir tarım uygulamalarının yaygınlaşmasını sağlayacaktır. Ancak, bu teknolojilerin maliyetinin yüksek olması, özellikle küçük ölçekli çiftçiler için erişilebilirliği sınırlayabilir. Bu nedenle, hibelerin bu teknolojilere erişimi artırmak için stratejik olarak kullanılması büyük önem taşımaktadır.
Sonuç olarak, tarım sektöründe devlet hibeleri, sürdürülebilir ve verimli bir büyüme için önemli bir araçtır. Ancak, hibelerin etkinliğinin artırılması için, daha şeffaf, erişilebilir ve hedef odaklı programların geliştirilmesi gerekmektedir. Gelecekte, hibelerin akıllı tarım teknolojilerine yapılan yatırımları desteklemesi ve iklim değişikliğine uyum sağlama kapasitesini artırması beklenmektedir. Bu sayede, tarım sektörü daha rekabetçi, sürdürülebilir ve ekonomik olarak güçlü hale gelecektir.
