Finansal piyasaların karmaşık dünyasında yatırımcılar için güvenilir bir yol haritası oluşturmak, başarılı bir portföy yönetiminin temel taşıdır. Bu yol haritasının en önemli unsurlarından biri de borsa endekslerini anlamak ve takip etmektir. Borsa endeksleri, belirli bir piyasa segmentini veya ülkesini temsil eden, belirli bir ölçüte göre seçilmiş hisse senetlerinin performansını izleyen istatistiksel ölçütlerdir. Bu ölçütler, piyasanın genel durumunu anlamak, yatırım kararları almak ve portföy performansını değerlendirmek için kritik öneme sahiptir. Ancak, yüzlerce farklı borsa endeksi mevcut olduğundan, hangilerini takip etmenin en uygun olacağını belirlemek zorlu bir görev olabilir.
Dünyanın dört bir yanındaki borsalar, farklı sektörleri, şirket büyüklüklerini ve coğrafi bölgeleri temsil eden çok sayıda endeks sunmaktadır. Örneğin, ABD’de S&P 500, büyük şirketlerin performansını yansıtan en yaygın endekslerden biridir ve genellikle piyasanın genel durumunun bir göstergesi olarak kullanılır. Ancak, yalnızca S&P 500’e odaklanmak, yatırımcıların daha küçük şirketlerin veya belirli sektörlerin sunduğu fırsatları gözden kaçırmasına neden olabilir. Örneğin, teknoloji sektörüne odaklanan Nasdaq Composite, farklı bir yatırım perspektifi sunar. Benzer şekilde, gelişmekte olan piyasaları takip etmek isteyen yatırımcılar için MSCI Emerging Markets Index gibi endeksler önem taşır. Bu çeşitlilik, yatırımcıların kendi risk toleranslarına ve yatırım hedeflerine uygun endeksleri seçmelerini gerektirir.
Borsa endekslerini takip etmenin önemi, yalnızca piyasanın genel gidişatını anlamakla sınırlı değildir. Belirli bir sektörün veya ülkenin performansını izleyerek, yatırımcılar portföylerini çeşitlendirebilir ve risklerini azaltabilirler. Örneğin, enerji sektörüne yatırım yapan bir yatırımcı, enerji sektörü endeksini takip ederek sektörün performansını ve gelecekteki beklentilerini değerlendirebilir. Ayrıca, farklı coğrafyalardaki endeksleri takip ederek küresel ekonomik gelişmelerin yatırımlarına olan etkisini daha iyi anlayabilirler. 2020 yılında yaşanan COVID-19 pandemisi sırasında, farklı ülkelerin ve sektörlerin endekslerindeki dalgalanmalar, küresel piyasaların kırılganlığını ve çeşitliliğin önemini açıkça göstermiştir.
Bu rapor, yatırımcılara farklı borsa endekslerini ve bunların kullanımını detaylı bir şekilde açıklayacaktır. Hangi endekslerin takip edilmesi gerektiği, yatırımcıların risk toleransları, yatırım hedefleri ve zaman ufukları gibi faktörlere bağlıdır. Rapor, çeşitli endeks türlerini, bunların hesaplanma yöntemlerini ve avantajlarını inceleyerek, yatırımcıların bilgi sahibi kararlar almalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, farklı endekslerin performanslarını karşılaştırmak ve yatırım stratejileri geliştirmek için yararlı ipuçları sunulacaktır. Sonuç olarak, bu rapor, borsa endekslerini anlamak ve bunları etkili bir şekilde kullanmak isteyen tüm yatırımcılar için değerli bir kaynak olacaktır.
Borsa Endeksleri Anlamı
Borsa endeksleri, belirli bir borsa veya piyasa segmentindeki bir grup hisse senedinin performansını ölçen istatistiksel göstergelerdir. Bu endeksler, yatırımcıların piyasanın genel durumunu anlamalarına, belirli sektörlerin performansını karşılaştırmalarına ve yatırım kararları almalarına yardımcı olur. Bir endeksin değeri, bileşen hisse senetlerinin ağırlıklı ortalamasına veya diğer hesaplama yöntemlerine dayanarak hesaplanır. Bu hesaplama yöntemi, endeksin yapısına ve amacına göre değişir. Örneğin, bazı endeksler piyasa değerine göre ağırlıklandırılırken, diğerleri eşit ağırlıklı olabilir.
Endeksler, yatırımcılar için çeşitli faydalar sağlar. Öncelikle, piyasa genelini anlamak için hızlı ve kolay bir yol sunarlar. Büyük bir endeksin yükselişi, genel olarak piyasadaki iyimserliği ve güvenin artışını gösterirken, düşüşü ise tersini işaret eder. Bu sayede yatırımcılar, portföylerinin genel piyasaya göre performansını değerlendirebilirler. Ayrıca, endeksler, belirli sektörlerdeki trendleri takip etmek için de kullanılabilir. Örneğin, teknoloji sektörüne odaklanan bir endeksin performansı, bu sektördeki büyümeyi ve yatırım fırsatlarını yansıtır.
Farklı endeksler, farklı hesaplama yöntemleri ve bileşen hisse senetleri nedeniyle farklı performanslar gösterebilir. Örneğin, S&P 500, ABD’deki en büyük 500 şirketin piyasa değerine göre ağırlıklı bir endekstir ve ABD hisse senedi piyasasının genel performansını temsil eder. Dow Jones Industrial Average (DJIA) ise 30 büyük Amerikan şirketinin performansını gösteren bir endekstir ve genellikle medyada daha fazla yer almasına rağmen, S&P 500 kadar kapsamlı değildir. Nasdaq Composite ise teknoloji ağırlıklı bir endeks olup, özellikle teknoloji şirketlerindeki büyümeyi yansıtır. Bu üç endeks arasındaki performans farklılıkları, piyasa dinamiklerinin ve sektörel değişikliklerin bir göstergesidir. Örneğin, 2020 yılında teknoloji sektöründeki hızlı büyüme, Nasdaq Composite’in diğer iki endeksten daha yüksek performans göstermesine neden olmuştur.
Bir yatırımcı olarak, hangi endeksleri takip edeceğiniz, yatırım hedeflerinize ve risk toleransınıza bağlıdır. Genel piyasa performansını takip etmek istiyorsanız, S&P 500 veya DJIA gibi geniş kapsamlı endeksleri izleyebilirsiniz. Belirli bir sektörde yatırım yapmayı planlıyorsanız, o sektöre özgü bir endeksi takip etmek daha faydalı olacaktır. Örneğin, enerji sektörüne yatırım yapıyorsanız, enerji sektörü endeksini takip etmeniz daha anlamlı olacaktır. Ancak, herhangi bir endeks, piyasadaki tüm şirketleri temsil etmediğini ve geçmiş performansın gelecekteki performansı garanti etmediğini unutmamak önemlidir. Endeksleri sadece bir gösterge olarak kullanmalı ve yatırım kararlarınızı çeşitli kaynaklardan elde ettiğiniz diğer bilgilerle desteklemelisiniz.
Sonuç olarak, borsa endeksleri, piyasa durumunu anlamak ve yatırım kararları almak için değerli bir araçtır. Ancak, hangi endeksleri takip edeceğinizi dikkatlice seçmeli ve bunları yalnızca yatırım sürecinizde kullanacağınız birçok faktörden biri olarak değerlendirmelisiniz. Profesyonel bir finansal danışmanla görüşmek, yatırım stratejinizi belirlerken size daha fazla yardımcı olabilir.
Önemli Borsa Endeksleri Listesi
Borsa endeksleri, belirli bir borsa veya piyasa segmentindeki hisse senetlerinin performansını ölçen istatistiksel ölçütlerdir. Bu endeksler, yatırımcıların piyasa trendlerini anlamak, portföy performanslarını değerlendirmek ve yatırım kararları almak için kullandıkları önemli araçlardır. Ancak, takip edilmesi gereken endeksler, yatırımcının risk toleransı, yatırım hedefleri ve yatırım stratejisi gibi faktörlere bağlı olarak değişir.
Dünyanın en önemli borsa endekslerinden bazılarına bakalım. ABD piyasası için Dow Jones Industrial Average (DJIA), 30 büyük Amerikan şirketinin performansını yansıtan ve medyada sıkça yer alan bir endekstir. Ancak, DJIA sadece 30 şirkete odaklandığı için piyasanın tamamını temsil etmez. Daha geniş bir yelpazeyi kapsayan S&P 500, 500 büyük Amerikan şirketini içerir ve piyasanın daha kapsamlı bir resmini sunar. Teknoloji sektörüne ağırlık veren Nasdaq Composite ise, özellikle teknoloji şirketlerine yatırım yapanlar için önemli bir takip endeksidir. 2023 yılı itibariyle, S&P 500’ün yıllık ortalama getirisi %10 civarındayken, Nasdaq Composite daha yüksek volatilite göstermiştir.
Avrupa‘da ise, Euro Stoxx 50, Euro bölgesindeki 50 büyük şirketin performansını takip eder. Bu endeks, Avrupa piyasalarına yatırım yapan yatırımcılar için önemli bir göstergedir. FTSE 100 ise, Londra Borsası’ndaki 100 büyük şirketin performansını yansıtır ve İngiltere piyasasının durumu hakkında bilgi verir. Bu endeksler, Avrupa ekonomisinin genel durumunu anlamak için kullanılır. Örneğin, 2022’deki enerji krizi, bu endekslerin performansında önemli bir düşüşe neden olmuştur.
Asya piyasalarında ise, Nikkei 225 (Japonya), Hang Seng Index (Hong Kong) ve Shanghai Composite (Çin) gibi endeksler takip edilir. Bu endeksler, Asya’daki ekonomik büyümeyi ve piyasa trendlerini anlamak için önemlidir. Özellikle Çin piyasası, küresel ekonomi üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğu için, Shanghai Composite endeksi dünya genelinde birçok yatırımcı tarafından yakından takip edilir. Bu endekslerin performansı, genellikle küresel ekonomi üzerindeki etkisi nedeniyle önemlidir.
Son olarak, sektör bazlı endeksler de yatırımcılar için değerli bilgiler sunar. Örneğin, teknoloji sektörüne odaklanan Technology Select Sector SPDR Fund (XLK) gibi ETF’ler, belirli bir sektördeki performansı izlemek için kullanılabilir. Bu, yatırımcıların portföylerini çeşitlendirmelerine ve risklerini yönetmelerine yardımcı olabilir. Emtia endeksleri de, altın, petrol gibi emtialardaki fiyat hareketlerini takip etmek için önemlidir. Bu endeksler, enflasyon ve ekonomik büyüme gibi makro ekonomik faktörlere duyarlıdır.
Sonuç olarak, hangi endekslerin takip edileceği yatırımcının hedeflerine ve risk profiline bağlıdır. Ancak, yukarıda listelenen endeksler, küresel piyasaların genel durumunu anlamak için iyi bir başlangıç noktası oluşturmaktadır. Diversifikasyon, yatırım stratejisinin önemli bir parçası olduğundan, çeşitli endeksleri takip etmek ve bunların performanslarını değerlendirmek, bilinçli yatırım kararları almak için gereklidir.
Endeks Takibi Stratejileri
Borsa endekslerini takip etmek, yatırımcılar için çeşitli avantajlar sunan popüler bir stratejidir. Pasif bir yatırım yaklaşımı olan endeks takibi, belirli bir borsanın veya piyasanın genel performansını yansıtan bir endeksi takip ederek portföy oluşturmayı içerir. Bu strateji, aktif yönetimli fonlara kıyasla daha düşük maliyetler ve daha iyi verimlilik sunabilir. Ancak, hangi endeksi takip edeceğinize karar vermek ve bunu nasıl yapacağınız stratejinizi belirlemek önemlidir.
Hangi endeksleri takip etmeliyiz? sorusunun cevabı, yatırımcının risk toleransı, yatırım zaman ufku ve yatırım hedeflerine bağlıdır. Geniş kapsamlı endeksler, örneğin S&P 500 gibi, ABD’nin en büyük 500 şirketini temsil eder ve çeşitlendirme açısından iyi bir seçenektir. Daha riskli bir yaklaşım arayan yatırımcılar, NASDAQ Composite gibi teknoloji ağırlıklı endeksleri tercih edebilirler. Ancak, bu endeksler daha dalgalı olabilir ve daha yüksek risk taşıyabilir. Daha az riskli bir yaklaşım için, Dow Jones Industrial Average gibi daha az şirketi içeren endeksler tercih edilebilir. Uluslararası çeşitlendirme için ise MSCI EAFE (Avrupa, Avustralya ve Uzak Doğu) veya MSCI Emerging Markets gibi global endeksler düşünülebilir.
Endeks takibi stratejileri çeşitli yöntemler içerir. En yaygın strateji, endeks fonları veya borsa yatırım fonları (ETF’ler) kullanmaktır. Bu fonlar, belirli bir endeksi takip etmek için tasarlanmıştır ve yatırımcılara kolay ve düşük maliyetli bir şekilde endekslere yatırım yapma imkanı sunar. Örneğin, S&P 500 endeksini takip eden bir ETF, endeksteki tüm hisselerin ağırlıklarına benzer bir ağırlıklandırma ile bu hisseleri içerir. Bu fonların düşük gider oranları, uzun vadede yatırım getirisini artırabilir. Örneğin, yıllık %0.1 gider oranı 10 yıl içinde önemli bir fark yaratabilir.
Bir diğer strateji ise bireysel hisse senetleri satın almaktır. Bu yöntem, endeksi oluşturan tüm hisseleri satın alarak endeksi doğrudan taklit etmeyi içerir. Ancak, bu oldukça zaman alıcı ve maliyetli olabilir, özellikle endeks birçok şirketten oluşuyorsa. Ayrıca, tüm hisseleri aynı oranda satın almak, endeksin ağırlıklandırmasını tam olarak yansıtmayı zorlaştırabilir. Bu nedenle, bireysel hisse senedi ile endeks takibi genellikle büyük endeksler için pratik değildir.
Endeks takibi stratejisinin başarısı, uzun vadeli bir bakış açısı ve duygusal disiplin gerektirir. Piyasa dalgalanmaları sırasında panik satışı yapmamak ve yatırım stratejisine bağlı kalmak önemlidir. Uzun vadede, endekslerin genel olarak yükseliş trendi gösterdiği bilinmektedir. Ancak, geçmiş performans gelecekteki sonuçların garantisi değildir. Bu nedenle, yatırım kararları vermeden önce detaylı bir araştırma yapmak ve profesyonel bir finansal danışmanla görüşmek önemlidir. Risk toleransınızı ve yatırım hedeflerinizi göz önünde bulundurarak en uygun endeks takibi stratejisini belirleyebilirsiniz.
Hangi Endeksi Takip Etmeliyim?
Borsada yatırım yapmaya başlarken veya mevcut portföyünüzü inceleyip iyileştirmek isterken, hangi endeksi takip etmeniz gerektiği önemli bir karardır. Endeksler, belirli bir piyasa segmentini temsil eden ve genellikle belirli bir formül kullanılarak hesaplanan bir grup hissenin performansını yansıtır. Dolayısıyla, takip ettiğiniz endeks, yatırım stratejinizi ve risk toleransınızı doğrudan etkiler. Yanlış endeksi takip etmek, hedeflerinize ulaşmanızı zorlaştırabilir veya hatta zarara uğramanıza neden olabilir.
S&P 500, ABD’nin en büyük 500 şirketini temsil eden ve genellikle genel ABD hisse senedi piyasasının bir ölçütü olarak kabul edilen en popüler endekslerden biridir. Yüksek piyasa kapitalizasyonuna sahip şirketleri içerdiği için, daha istikrarlı bir performans sergileyebilir, ancak daha küçük şirketlerin büyüme potansiyelini yakalamanıza olanak tanımaz. Örneğin, 2023 yılı başlarından itibaren S&P 500’ün performansı, teknoloji sektöründeki bazı güçlü şirketlerin etkisiyle genel olarak pozitif olmuştur. Ancak, bu performans tüm sektörleri yansıtmayabilir.
Dow Jones Industrial Average (DJIA), 30 büyük ABD şirketini içeren daha küçük ve daha seçici bir endekstir. S&P 500’den farklı olarak, ağırlıklı ortalama hesaplama yöntemi kullanır, bu da daha büyük şirketlerin endeksin hareketini daha fazla etkilediği anlamına gelir. DJIA, S&P 500’e göre daha az çeşitlendirilmiş bir portföyü temsil eder ve daha volatil olabilir. Örneğin, tek bir şirketin büyük bir düşüşü DJIA’yı S&P 500’den daha fazla etkileyebilir.
Nasdaq Composite, ağırlıklı olarak teknoloji şirketlerini içeren bir endekstir. Bu nedenle, teknoloji sektörüne yatırım yapmayı düşünenler için daha uygun bir takip endeksi olabilir. Ancak, teknoloji sektörü diğer sektörlere göre daha volatil olabileceğinden, daha yüksek risk toleransına sahip yatırımcılar için daha uygundur. Örneğin, 2022 yılında yaşanan teknoloji hisselerindeki düşüş, Nasdaq Composite’in önemli ölçüde düşmesine neden olmuştur.
Global endeksler de dikkate alınmalıdır. MSCI World Index gibi endeksler, dünya genelindeki gelişmiş ve gelişmekte olan ülke şirketlerini kapsar ve küresel çeşitlendirme arayan yatırımcılar için idealdir. Ancak, küresel ekonomik olaylardan daha fazla etkilenebilirler. Para birimi riskleri ve jeopolitik faktörler performanslarını önemli ölçüde etkileyebilir.
Sonuç olarak, hangi endeksi takip etmeniz gerektiği, yatırım hedeflerinize, risk toleransınıza ve yatırım zaman ufkunuza bağlıdır. Birden fazla endeksi takip etmek, piyasayı daha geniş bir perspektiften görmenize yardımcı olabilir. Profesyonel bir finans danışmanıyla görüşmek, kişisel durumunuza en uygun endeksi belirlemenize yardımcı olabilir.
Endekslerin Etkisi ve Analizi
Borsa piyasalarında yatırım yaparken, piyasanın genel performansını anlamak son derece önemlidir. Bu noktada borsa endeksleri devreye girer. Bir borsa endeksi, belirli bir piyasa segmentindeki hisse senetlerinin ağırlıklı ortalama performansını gösteren bir ölçüttür. Bu endeksler, yatırımcıların piyasanın genel durumunu değerlendirmelerine, portföy performanslarını karşılaştırmaalarına ve gelecekteki yatırımlarını planlamalarına yardımcı olur. Endeksler, genellikle piyasa genişliğini, sektör performansını veya belirli bir coğrafi bölgedeki hisse senetlerinin performansını yansıtır.
Endekslerin etkisi, piyasa katılımcılarının karar alma süreçlerini doğrudan etkilemesinden kaynaklanır. Örneğin, S&P 500 endeksindeki güçlü bir yükseliş, yatırımcıların piyasaya olan güvenini artırarak daha fazla yatırım yapmalarına ve piyasaya daha fazla likidite girmesine yol açabilir. Tersine, endeksteki büyük bir düşüş, yatırımcıları paniğe sürükleyerek satış dalgasına ve piyasa değerlerinde hızlı düşüşlere neden olabilir. Bu durum, özellikle endeks fonları ve ETF’ler gibi endekse bağlı yatırım araçlarında daha belirgin bir şekilde gözlemlenir. Örneğin, 2008 küresel mali krizinde, Dow Jones Industrial Average endeksindeki sert düşüş, dünya genelinde büyük kayıplara ve piyasa çalkantılarına yol açmıştır.
Hangi endekslerin takip edilmesi gerektiği, yatırımcının risk toleransı, yatırım stratejisi ve yatırım hedeflerine bağlıdır. Geniş piyasa endeksleri, örneğin S&P 500 (ABD), FTSE 100 (İngiltere) veya DAX (Almanya), piyasanın genel performansını gösterir ve çeşitli sektörleri kapsar. Bu endeksler, çeşitlendirilmiş bir portföy için iyi bir referans noktası oluşturur. Bununla birlikte, daha spesifik sektörlere odaklanan sektörel endeksler de vardır; örneğin, teknoloji endeksi veya enerji endeksi. Bu endeksler, belirli bir sektördeki yatırımların performansını takip etmek isteyen yatırımcılar için faydalıdır. Ayrıca, gelişmekte olan pazar endeksleri, gelişmekte olan ülkelerdeki piyasaların performansını gösterir ve daha yüksek risk ve getiri potansiyeline sahiptir. Örneğin, MSCI Emerging Markets Index, gelişmekte olan pazarlar için yaygın olarak kullanılan bir endekstir.
Endeks analizi, sadece endeks değerlerini takip etmekten çok daha fazlasını içerir. Yatırımcılar, endekslerin tarihsel performanslarını, volatilitesini, piyasa faktörlerine duyarlılığını ve ekonomik göstergelere olan ilişkisini analiz etmelidir. Teknik analiz yöntemleri, örneğin hareketli ortalamalar ve RSI gibi göstergeler, endeks trendlerini ve olası tersine dönme noktalarını belirlemek için kullanılabilir. Temel analiz ise, makro ekonomik veriler, faiz oranları ve jeopolitik olaylar gibi faktörlerin endeks performansına olan etkisini değerlendirmeye odaklanır. Örneğin, artan faiz oranlarının genellikle büyüme hisselerine olumsuz etki ettiği ve endeks performansını düşürdüğü bilinmektedir. Bu nedenle, kapsamlı bir endeks analizi, yatırım kararlarının daha bilinçli bir şekilde alınmasına yardımcı olur.
Sonuç olarak, borsa endeksleri, yatırımcılar için piyasa performansını değerlendirmek ve yatırım kararlarını optimize etmek için vazgeçilmez bir araçtır. Hangi endekslerin takip edileceği yatırımcının profiline bağlı olsa da, kapsamlı bir endeks analizi, piyasa risklerini yönetmek ve uzun vadeli yatırım hedeflerine ulaşmak için kritik öneme sahiptir. Unutulmamalıdır ki, geçmiş performans gelecekteki sonuçların garantisi değildir.
Bu çalışmada, borsa endekslerinin ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve yatırımcılar için neden önemli olduklarını ele aldık. Farklı borsa endekslerinin çeşitli sektörleri ve şirket büyüklüklerini nasıl yansıttığını ve bu nedenle yatırım stratejilerinin belirlenmesinde nasıl önemli bir rol oynadığını inceledik. S&P 500, Dow Jones Industrial Average, NASDAQ Composite ve diğer önemli global endekslerin özelliklerini ve aralarındaki farkları detaylı bir şekilde analiz ettik. Her endeksin kendine özgü metodolojisi ve takip ettiği şirketlerin farklılığı, yatırımcıların portföylerini çeşitlendirme ve risklerini yönetme stratejilerine yön vermektedir.
Çalışmamız, hangi endeksin takip edilmesinin yatırımcı için en uygun olduğunun, bireysel yatırımcının risk toleransı, yatırım ufku ve yatırım hedefleri gibi faktörlere bağlı olduğunu göstermiştir. Örneğin, uzun vadeli yatırımcılar, daha geniş bir yelpazeyi temsil eden ve daha fazla çeşitlendirilmiş olan S&P 500 gibi endeksleri tercih edebilirken, kısa vadeli ve yüksek riskli yatırımlara eğilimli olanlar, teknoloji ağırlıklı NASDAQ Composite’i tercih edebilir. Dolayısıyla, kişiselleştirilmiş bir yaklaşım ve detaylı bir piyasa analizi, doğru endeksi seçmek için oldukça kritiktir.
Geleceğe yönelik olarak, teknoloji sektörünün büyümesi ve küresel ekonomik gelişmelerin etkisiyle, borsa endekslerinin performansında önemli dalgalanmalar beklenmektedir. Sürdürülebilir yatırımların ve ESG (Çevresel, Sosyal ve Kurumsal Yönetim) kriterlerinin daha fazla önem kazanmasıyla, bu kriterleri temel alan endekslerin popülaritesinin artması muhtemeldir. Ayrıca, gelişmekte olan piyasalardaki ekonomik büyüme, bu piyasaları temsil eden endekslere olan ilgiyi artırabilir. Bu nedenle, yatırımcıların, piyasa trendlerini yakından takip etmeleri ve portföylerini bu gelişmelere göre uyarlamaları önemlidir.
Sonuç olarak, borsa endekslerini anlamak, başarılı bir yatırım stratejisi geliştirmek için hayati önem taşır. Bu çalışmanın, yatırımcıların farklı endeksleri daha iyi anlamalarına, kendi risk profillerine uygun endeksleri seçmelerine ve gelecekteki yatırım kararlarında daha bilinçli hareket etmelerine yardımcı olacağını umuyoruz. Ancak, bu çalışma sadece genel bir rehber niteliğinde olup, profesyonel finansal danışmanlık alınması her zaman tavsiye edilir.
